اثر کم کاری و پرکاری تیروئید بر چاقی و لاغری
رابطه پیچیده‌ای بین بیماری تیروئید، وزن بدن و متابولیسم (سوخت‌وساز) آن، وجود دارد. زمان زیادی از کشف این رابطه می‌گذرد. هورمون‌های تیروئید سوخت‌وساز بدن را هم در حیوانات و هم در انسان‌ها، تنظیم می‌کنند. برای ارزیابی میزان سوخت‌وساز بدن، مقدار اکسیژن مصرفی بدن را طی زمانی مشخص اندازه می‌گیرند. اگر اندازه‌گیری هنگام استراحت افراد انجام‌شده باشد، به آن "سرعت متابولیسم پایه" (BMR) می‌گویند. درواقع، اندازه‌گیری BMR اولین آزمایشی بود که برای ارزیابی وضعیت تیروئید بیماران استفاده می‌شد. بیمارانی که غده تیروئیدشان به خوبی کار نمی‌کرد، میزان BMR شان پایین بود و کسانی که غده تیروئیدشان بیش‌ازحد فعال بود، از BMR بالایی برخوردار بودند.
مطالعات بعدی نشان داد میزان BMR با مقدار سطح هورمون‌های تیروئید در ارتباط است. هنگامی‌که مقدار سطح هورمون‌های تیروئید پایین بود، میزان BMR نیز کاهش پیدا می‌کرد و برعکس هنگامی‌که سطح هورمون‌های تیروئید بالا بودند، میزان BMR نیز افزایش پیدا می‌کرد. از آن به بعد، به خاطر پیچیدگی‌های سنجش BMR، اغلب پزشکان، دیگر برای ارزیابی تیروئید از آزمایش BMR استفاده نمی‌کنند. همچنین آن‌ها متوجه شدند، عوامل متعددی بر متابولیسم پایه اثر می‌گذارد و این تنها تیروئید نیست که بر وضعیت BMR مؤثر است.
فهرست مطالب
رابطه بین متابولیسم پایه (BMR) و وزن چیست؟
تغییر در میزان متابولیسم پایه باعث تغییر در "تراز انرژی" می‌شود. تفاوت بین مقدار کالری مصرفی و مقدار کالری سوزانده شده توسط بدن را "تراز انرژی" می‌گویند.
در حیوانات اگر "متابولیسم پایه" توسط داروهایی مثل آمفتامین بالابرده شود، "تراز انرژی" منفی می‌گردد، درنتیجه باعث کاهش وزن می‌شود. بر اساس این تحقیقات بسیاری از مردم به این نتیجه رسیدند که تغییر در سطوح هورمون‌های تیروئید، منجر به تغییرات در "متابولیسم پایه" می‌شود، که در پی آن تعادل انرژی بدن به‌هم‌خورده و تغییراتی در وزن بدن ایجاد می‌شود.
بااین‌حال، وجود ارتباط بین متابولیسم پایه، وزن و هورمون‌های تیروئید، همه‌ی ماجرا نیست. به عنوان مثال، زمانی که سرعت متابولیسم بدن حیوانات را با استفاده از ابزارهای مختلفی (مانند کاهش دمای بدن) پایین می اوردند، در اکثر موارد، افزایش وزن قابل توجه و در حد انتظاری پدید نمی‌آمد. بنابراین، رابطه بین میزان "سوخت‌وساز بدن"، "تراز انرژی" و "تغییرات وزن"، بسیار پیچیده است.
علاوه بر هورمون‌ها (به‌غیراز هورمون‌های تیروئید)، پروتئین‌ها و مواد شیمیایی دیگری نیز وجود دارند که در کنترل "سوزاندن انرژی"، "اشتها" و "وزن بدن" بسیار نقش مهمی ایفا می‌کنند. در مغز مراکزی وجود دارد که تنظیم مصرف انرژی را کنترل می‌کند. از آنجایی که این مواد اثرات متقابلی در مغز و بافت‌ها دارند، ما نمی‌توانیم صرفاً یکی از این عوامل (مانند هورمون تیروئید) را در نظر گرفته و تغییرات وزن بدن را بر اساس آن به‌صورت کلی پیش‌بینی کنیم.
درنتیجه در حال حاضر- در هر فردی به‌صورت خاص و دقیق- قادر به پیش‌بینی تأثیرات وضعیت تیروئید بر وزن بدن، نیستیم.
کم‌کاری تیروئید و چاقی
به طور کلی کم‌کاری غده تیروئید با افزایش وزن در ارتباط است، زیرا که سرعت متابولیسم پایه در بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید کاهش می‌یابد. اغلب افزایش وزن در افرادی که کم‌کاری تیروئیدشان شدیدتر است، بیشتر است.
بااین‌حال، در مقایسه با پرکاری تیروئید، معمولاً در افراد مبتلا به کم‌کاری، کاهش متابولیسم پایه، اثراتش بر وزن بدن کمتر است. به عبارت دیگر تغییراتی که کاهش عملکرد تیروئید ایجاد می‌کند شدتش نسبت به افراد پرکار بسیار کمتر است؛ در واقع عوارض پرکاری تیروئید از کم کاری آن بیشتر است. علت افزایش وزن در افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید پیچیده است و همیشه به تجمع چربی اضافی در بدن مربوط نمی‌شود. بیشتر اضافه وزنی که افراد کم‌کار به دست می‌آورند ناشی از تجمع بیش‌ازحد آب و نمک می‌باشد.
افزایش زیاد وزن، به ندرت با کم‌کاری تیروئید در ارتباط است. به طور کلی، بسته به شدت کم‌کاری تیروئید، 2 الی 5 کیلو از وزن بدن، می‌تواند ناشی از عملکرد غده تیروئید باشد. درنهایت، اگر در حال حاضر افزایش وزن شما تنها علامت موجود کم‌کاری تیروئیدتان می‌باشد، احتمال آنکه این افزایش وزن صرفاً به دلیل کم‌کاری تیروئید باشد، بسیار کم است.
پس از درمان کم‌کاری تیروئید، چه مقدار از وزن کاهش می‌یابد؟
از آنجایی که در مبتلایان به کم‌کاری تیروئید، مقدار زیادی از افزایش وزن، ناشی از تجمع آب و نمک می‌باشد، هنگامی‌که کم‌کاری تیروئید درمان شود، باید انتظار کاهش وزن (معمولاً کمتر از 10٪ از وزن بدن) محدودی را داشت.
همانند درمان پرکاری تیروئید، درمان غیر طبیعی سطوح هورمون‌های تیروئیدی در افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید باعث می‌شود تا وزن افراد به حالت قبلی خود یعنی هما وزنی که قبل از بیماری داشتند، بازگردد.
بااین‌حال، از آنجایی که معمولاً کم‌کاری تیروئید طی یک روند طولانی و زمان‌بر پدید می‌آید، معمولاً پس از درمان موفقیت‌آمیز هورمون‌ها، کاهش وزن قابل‌توجهی مشاهده نمی‌شود. بازهم تکرار می‌کنم، اگر پس از درمان تیروئید، همه علائم دیگر شما برطرف شده باشند و تنها مشکل افزایش وزن باقی بماند، احتمال آنکه اضافه وزن شما صرفاً به دلیل مشکلات تیروئید باشد، بسیار کم است. هنگامی‌که کم‌کاری تیروئید درمان شود و سطح هورمون‌های تیروئید به حد طبیعی خود بازگردند، توانایی به دست آوردن یا از دست دادن وزن، همانند افراد عادی و سالم خواهد بود.
آیا می‌توان برای کمک به کاهش وزن از هورمون‌های تیروئید استفاده نمود؟
در گذشته از هورمون‌های تیروئید به عنوان ابزاری برای از دست دادن وزن، استفاده می‌کردند. بسیاری از مطالعات نشان داد که استفاده از هورمون‌های تیروئید در مقایسه با استفاده از رژیم غذایی به تنهایی، باعث کاهش وزن بیشتری می‌گردد، اما زمانی که مصرف هورمون‌ها متوقف شود، معمولاً وزن اضافی کاهش یافته به حالت اولیه خود بازمی‌گردد.
علاوه بر این، ممکن است در اثر مصرف هورمون‌های تیروئیدی به منظور کاهش وزن، عواقب منفی بسیاری گریبان گیر افراد شود. از جمله آنکه در این حالت، بیشتر پروتئین‌های عضلات از بین می‌رود تا چربی‌های اضافه.
بعید به نظر می‌رسد استفاده یا افزایش دوز هورمون‌های تیروئیدی، کاهش وزن قابل‌توجهی را در پی داشته باشند. و ممکن است مشکلات متابولیکی دیگری را برای افراد ایجاد نماید.
پرکاری تیروئید و لاغری
از آنجا که متابولیسم پایه در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید افزایش می‌یابد، درواقع بسیاری از بیمارانی که تیروئیدشان بیش‌ازحد فعال شده است، درجاتی از کاهش وزن و لاغری را تجربه خواهند نمود. میزان این کاهش وزن با شدت فعالیت غده تیروئید در ارتباط خواهد بود.
بنابراین، اگر غده تیروئید بیش‌ازحد فعال شود، متابولیسم پایه افزایش می‌یابد و افراد برای حفظ وزن موجود خود به کالری بیشتری نیاز خواهند داشت. اگر شخصی کالری مصرفی خود را برای جبران کالری اضافی سوزانده شده، افزایش ندهد، دچار کاهش وزن خواهد شد.
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، عواملی که اشتها، سوخت‌وساز بدن و میزان فعالیت‌های ما را کنترل می‌کنند، بسیار پیچیده هستند و هورمون‌های تیروئید تنها یکی از این عوامل سیستم پیچیده، محسوب می‌شوند. با این وجود به طور متوسط افرادی که پرکاری‌شدیدتری دارند، کاهش وزن بیشتری را تجربه خواهند نمود.
همچنین در حالت‌هایی مثل سمی شدن تیروئید (مقاله تیروئیدیت را مشاهده کنید) و مصرف بیش‌ازاندازه قرص هورمون‌های تیروئید نیز - که در پی آن سطح هورمون‌ها افزایش می‌یابد – بازهم کاهش وزن مشاهده می‌گردد. از آنجا که پرکاری تیروئید اشتها را افزایش می‌دهد، ممکن است برخی از بیماران، کاهش وزنی را تجربه نکنند، زیرا که مقدار کالری دریافتی خود را با خوردن بیشتر، افزایش می‌دهند.
چرا هنگام درمان پرکاری تیروئید، وزن من افزایش می‌یابد؟
از آنجا که پرکاری تیروئید یک وضعیت غیر طبیعی برای بدن محسوب می‌شود، به راحتی می‌توان پیش‌بینی نمود که پس از بر طرف شدن این حالت غیر طبیعی، وضعیت بدن به شرایط اولیه خود بازگردد. زیرا عامل برهم زننده تعادل درمان شده است و شرایط بدن طبیعی می‌شود. به طور متوسط، میزان وزنی را که در دوره پرکاری ازدست‌داده بودید، پس از درمان دوباره به دست خواهید آورد.
نتیجه‌ای که از این مشاهدات می‌گیریم این است که استفاده از هورمون‌های تیروئیدی برای درمان چاقی، زیاد مفید نخواهد بود. هنگامی‌که مصرف داروها متوقف شود، وزنی که ازدست‌داده بودید دوباره بازخواهد گشت.
