کم‌کاری غدد فوق کلیوی، آدیسون: علت، علائم و درمان
بیماری آدیسون یک بیماری نادر است که هم مردان و هم زنان را در هر سنی متأثر می‌سازد. این بیماری تحت عنوان کم‌کاری اولیه غدد فوق کلیوی نیز نامیده می‌شود. کم‌کاری غدد فوق کلیوی هنگامی به وجود می‌آید که غدد فوق کلیوی نمی‌توانند مقدار کافی از هورمون کورتیزول تولید کنند. این عارضه می‌تواند ناشی از وجود مشکلاتی در غدد فوق کلیوی باشد (که در این صورت بیماری آدیسون یا کم کاری اولیه غدد فوق کلیوی نام دارد) و یا ناشی از اختلال در سیگنال‌هایی باشد که مغز به غدد فوق کلیوی می‌فرستد تا فرمان ساخت هورمون کورتیزول را به آنها بدهد (که در این صورت کم کاری ثانویه غدد فوق کلیوی نامیده می‌شود).
فهرست مطالب
علائم کم‌کاری غدد فوق کلیوی
علائم بیماری آدیسون و نیز بیماری کم کاری ثانویه غدد فوق کلیوی ممکن است به آرامی بروز و پیشرفت کند. شایع‌ترین علائم این بیماری عبارت است از:
- ضعف
- خستگی شدید
- دل درد
- حالت تهوع
- کاهش وزن
- افت فشار خون
- تیره شدن رنگ پوست (در مورد بیماری آدیسون)
- اشتیاق به مزه شوری (در مورد بیماری آدیسون)
- سر گیجه در هنگام برخاستن
- افسردگی
با این وجود، بیماری آدیسون علت‌های مختلفی دارد که می‌توانند بر علائم این بیماری نیز تأثیر داشته باشند.
علل بروز بیماری آدیسون
کمبود هورمون‌های غدد فوق کلیوی می‌تواند ناشی از اختلال در غدد فوق کلیوی باشد (که در این صورت با عنوان بیماری آدیسون یا کم کاری اولیه غدد فوق کلیوی نامیده می‌شود).
از سوی دیگر، کمبود هورمون‌ها می‌تواند ناشی از نقص در هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) باشد. هورمون ACTH، غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند تا هورمون کورتیزول تولید کند، بنابراین اگر مقدار ACTH خیلی کم باشد، می‌تواند منجر به پایین بودن مقدار کورتیزول شود (که بیماری ناشی از آن، کم‌کاری ثانویه غدد فوق کلیوی نام دارد). یکی از دلایل احتمالی دیگر برای کم کاری غدد فوق کلیوی (که البته دلیل بسیار نادری است)، آسیب‌دیدگی غده هیپوتالاموس است. این غده که در مغز قرار دارد، هورمون‌های آزاد کننده و بازدارنده را ترشح می‌کند (یعنی هورمون‌هایی را که به سایر غدد درون ریز فرمان می‌دهند که ساخت هورمون محصول خود را شروع یا متوقف کنند). آسیب‌دیدگی غده هیپوتالاموس می‌تواند منجر به نقصان هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH) شود. در واقع CRH، هورمونی است که به غده هیپوفیز فرمان می‌دهد که ACTH را تولید کند و سپس ACTH، تولید کورتیزول در غدد فوق کلیوی را القا می‌کند. بنابراین کمبود CRH می‌تواند منجر به کمبود ACTH و در نتیجه، کم کاری غدد فوق کلیوی شود.
کم‌کاری اولیه غدد فوق کلیوی: بیماری آدیسون
لایه خارجی غدد فوق کلیوی تحت عنوان قشر غده فوق کلیه شناخته می‌شود. اگر این قشر آسیب ببیند، ممکن است دیگر نتواند مقدار کافی از هورمون کورتیزول تولید کند.
یک علت شایع برای بروز بیماری کم کاری اولیه غدد فوق کلیوی، بیماری خود ایمنی در بدن است که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن به بافت‌های سالم حمله کند. در مورد بیماری آدیسون، سیستم ایمنی به غدد فوق کلیوی حمله می‌کند. چندین نشانگان (بیماری‌های متعددی که به طور همزمان بروز می‌کنند) نادر وجود دارد که می‌تواند باعث کم‌کاری غدد فوق کلیوی به خاطر بیماری خود ایمنی شود.
نشانگان پلی اندوکرین خودایمن
نشانگان پلی اندوکرین خود ایمن (APS) یکی از علت‌های نادر بیماری آدیسون محسوب می‌شود. بيماري APS که در بعضی از مواقع تحت عنوان نشانگان چندگانه کمبود اندوکرین نیز نامیده می‌شود، به دو نوع 1 و 2 تقسیم می‌شود.
علت‌های دیگری که برای کم‌کاری اولیه غدد فوق کلیوی وجود دارد، عبارت است از:
- آمیلوئیدوز – تشکیل پروتئین در اندام‌های بدن (بسیار نادر)
- خونریزی به داخل غدد فوق کلیوی
- گسترش سرطان به غدد فوق کلیوی
- عفونت‌های باکتریایی، قارچی یا توبرکلوز غدد فوق کلیوی
- برداشتن غدد فوق کلیوی از طریق جراحی
کم‌کاری ثانویه غدد فوق کلیوی: کمبود ACTH
کم کاری ثانویه غدد فوق کلیوی به دلیل فقدان هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) ایجاد می‌شود. هورمون ACTH توسط غده هیپوفیز ساخته می‌شود و به عنوان پیام مغز به غدد فوق کلیوی عمل می‌کند که به آنها فرمان می‌دهد تا هورمون کورتیزول را بسازند.
بیماری آدیسون در چه زمانی به یک بحران تبدیل می‌شود؟
علائم بیماری آدیسون ممکن است به آرامی بروز کرده و پیشرفت نماید. گاهی اوقات یک بیماری یا پیشامد استرس‌زا موجب می‌شود که علائم این بیماری به طور ناگهانی بروز کند و یا به سرعت تشدید شود. نارسایی حاد غدد فوق کلیوی یا بحران آدیسونی، عارضه‌ای است که نیازمند توجه و پیگیری سریع پزشکی می‌باشد، زیرا علائم آن می‌تواند در هر فردی کشنده باشد.
علائم بحران آدیسونی عبارت است از:
- کم‌آبی بدن و/ یا اسهال و استفراغ شدید
- درد شدید و تیر کشیدن شکم، پایین کمر یا پاها
- افت شدید فشار خون (شوک)
- افت شدید قند خون
- از دست رفتن هوشیاری و آگاهی
تشخیص بیماری آدیسون
پزشک شما (و یا متخصص غدد درون ریز، در صورتی که به پزشکی مراجعه کرده‌اید که در زمینه سیستم غدد درون‌ریز تخصص دارد) ممکن است معاینات و آزمایش‌های مختلفی را به منظور تشخیص بیماری آدیسون انجام دهد. این معاینات به پزشک کمک می‌کند تا دقیق‌تر به سراغ این بیماری برود. در مراحل اولیه بیماری آدیسون ممکن است علائم آن با علائم بیماری‌های دیگری اشتباه شود.
تست‌های آزمایشگاهی
اگر پزشک شما به عملکرد غیر طبیعی غدد فوق کلیوی مشکوک شود، اولین اقدامی که انجام می‌دهد، اندازه‌گیری میزان هورمون‌های کورتیزول و ACTH در خون است.
تست تحریک ACTH: آزمایشی برای تشخیص کم کاری اولیه غدد فوق کلیوی
برای شروع این تست، پزشک از شما کمی خون می‌گیرد و مقدار هورمون کورتیزول را در آن اندازه‌گیری می‌کند. همزمان پزشک احتمالاً میزان هورمون ACTH را نیز اندازه می‌گیرد. سپس ماده‌ای به نام کوسینتروپین (یکی از مشتقات مصنوعی هورمون ACTH) به شما تزریق می‌شود و پزشک دوباره از شما خون می‌گیرد و مقدار کورتیزول را مجدداً اندازه‌گیری می‌کند. معمولاً پزشک میزان کورتیزول را دو مرتبه، به ترتیب 30 و 60 دقیقه بعد از تزریق اندازه می‌گیرد.
تست تحمل انسولین: آزمایشی برای تشخیص کم کاری اولیه و ثانویه غدد فوق کلیوی
این آزمایش به عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص کم‌کاری غدد فوق کلیوی شناخته می‌شود. اما یک آزمایش خطرناک است که باید فقط توسط پزشکان با تجربه و ماهر (معمولاً پزشکان متخصص غدد درون ریز) انجام گیرد.
تست تحریک CRH
برای انجام تست تحریک CRH، پزشک ابتدا از شما کمی خون می‌گیرد و میزان هورمون کورتیزول را در آن اندازه‌گیری می‌کند. سپس هورمون CRH مصنوعی به خون شما تزریق می‌شود و میزان کورتیزول هر 30 دقیقه یک بار تا حدود یک ساعت و نیم بعد از تزریق اندازه‌گیری می‌شود.
آزمایش‌های عکسبرداری: سی تی اسکن و ام آر آی
سی تی اسکن از شکم و اسکن ام آر آی از مغز، دو آزمایشی هستند که پزشک به ترتیب برای بررسی وضعیت غدد فوق کلیوی و هیپوفیز انجام می‌دهد.
درمان بیماری آدیسون
درمان این بیماری شامل تأمین کردن هورمون کورتیزول و/ یا آدوسترون است که بدن شما قادر به تولید آن نیست و یا آن را به مقدار کافی تولید نمی‌کند. پزشک با توجه به نتایج معاینات فیزیکی و آزمایش‌هایی که انجام می‌دهید، تعیین می‌کند که به کدامیک از این دو هورمون و یا به هر دوی آنها احتیاج دارید. برای جبران کمبود کورتیزول از گلوکوکورتیکوئید مصنوعی خوراکی استفاده می‌شود. این دارو باید یک یا دو بار در هر روز خورده شود. این دارو با برخی نام‌های عمومی از قبیل هیدروکورتیزون، پردنیزون و دگزامتازون نیز شناخته می‌شود. هدف از مصرف این دارو آن است که حداقل مقدار گلوکوکورتیکوئید لازم برای جبران کمبود کورتیزول طبیعی بدن شما تأمین شود. دقت کنید که مصرف بیش از حد این دارو می‌تواند عوارض خاصی از قبیل افزایش وزن و حتی دیابت ایجاد کند. هورمون کورتیزول در مواقعی که یک تنش یا بیماری برای بدن به وجود می‌آید، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. بنابراین اغلب افراد نیاز دارند که در زمان ابتلاء به بیماری‌های شدیدی مانند گلو درد عفونی یا آنفولانزای معده، مقدار داروی خود را دو تا سه برابر بیشتر از دوز معمول، مصرف کنند. همچنین اگر شما عمل جراحی انجام داده‌اید یا در بیمارستان بستری شده‌اید، باید دوز گلوکوکورتیکوئید شما افزایش داده شود. در این صورت احتمالاً پزشک برای شما تزریق وریدی این دارو را تجویز می‌کند.
برای جبران کمبود آلدوسترون از مینرالوکورتیکوئید خوراکی استفاده می‌شود. نام عمومی این دارو فولودروکورتیزون است. همچنین ممکن است پزشک به شما توصیه کند که نمک طعام بیشتری مصرف کنید.
پیشگیری و مدیریت بحران آدیسونی
بحران آدیسونی (که بحران آدرنالی یا نارسایی حاد غدد فوق کلیوی نیز نامیده می‌شود) نیازمند توجه و رسیدگی پزشکی فوری می‌باشد، زیرا می‌تواند برای هر فردی کشنده باشد. علائم این عارضه شامل بی‌آب شدن شدید بدن، اسهال و استفراغ شدید، از دست رفتن هوشیاری، افت فشارخون و تیر کشیدن شکم، پایین کمر یا پاها می‌باشد.
درمان بیماری بحران آدیسونی می‌تواند از طریق تزریق وریدی گلوکوکورتیکوئید، آب نمک و قند (دکستروز) انجام گیرد.
پزشک شما می‌تواند به شما کمک کند تا نشانه‌ها، علائم و عوامل تحریک‌کننده بحران آدیسونی را بهتر بشناسید. اگر نگران آن هستید که احتمالاً به بحران آدیسونی دچار شوید، سعی کنید همیشه با پزشک خود در تماس باشید. گاهی از اوقات با مصرف داروهای خوراکی که پزشک برای شما تجویز می‌کند (مانند پردنیزون یا داروی ضد تهوع) می‌توان بحران آدیسونی را دفع کرد.
