آندومتریوز: درمان و علائم
اندومتریوز یکی از بیماری‌های زنان است که بافت سطحی رحم، در خارج از آن رشد می‌کند و باعث ایجاد بافت اسکار و قاعدگی دردناک می‌گردد.
فهرست مطالب
اندومتریوز چیست؟
در وضعیت آندومتریوز، بافتی که به طور طبیعی داخل رحم (آندومتر) را پوشش می‌دهد، در خارج از آن و معمولاً در مجاورت ارگان‌های تحتانی شکم، رشد می‌کند. آندومتر نوع خاصی از بافت است که به سیکل ماهانه هورمون‌های زنانه واکنش نشان می‌دهد و در طول پریود، ریزش و خونریزی کرده و سپس تا سیکل بعدی، مجدداً رشد می‌کند. در عارضه اندومتریوز، این بافت همچنان در خارج از رحم به همان شیوه درون رحم، عمل می‌کند: یعنی ضخیم می‌شود و سپس هر ماه، در طول هر دوره قاعدگی در داخل شکم، خونریزی و ریزش می‌کند. این امر به نوبه خود، باعث تحریک و حساسیت موضعی و نیز منجر به ایجاد بافت اسکار می‌شود و در نهایت می‌تواند " چسبندگی" را در پی داشته باشد. (چسبندگی، ناشی از یک بافت غیر طبیعی است که باعث می‌شود اندام‌های داخلی به هم بچسبند).
چه عاملی باعث تشکیل اندومتریوز می‌شود؟
محققان به طور قطعی نمی‌دانند که چه عاملی باعث تشکیل اندومتریوز می‌شود و تئوری‌های مختلفی در پاسخ به این مسئله مطرح کرده‌اند.
یکی از رایج‌ترین نظریه‌ها، تئوری "برگشت خون قاعدگی" است، مبنی بر اینکه هنگام قاعدگی، خون حاوی سلول‌های آندومتر، به جای اینکه از طریق واژن دفع شود، از طریق لوله‌های فالوپ در لگن و شکم جریان می‌یابد. بسیاری از زنان دچار مقداری برگشت خون میشوند. اما هنگامی که سلول‌های آندومتر نمی‌میرند و همچنان به عملکرد و رشد خود در خارج از رحم ادامه می‌دهند، تنها برخی از زنان دچار اندومتریوز میشوند. هدف از پژوهش حاضر، تلاش برای کشف جزئیات این فرآیند و نیز بررسی نظریه‌های دیگر با نگاهی به درمان‌های موثر و تست‌های تشخیصی در حال پیدایش است.
علائم و نشانه‌های اندومتریوز چیست؟
معمول‌ترین علامت اندومتریوز، بروز درد همزمان با شروع پریود است که معمولاً کمر و منطقه شکم و لگن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بدترین حالت آن اغلب یک هفته قبل از شروع پریود است. بروز دردی شبیه گرفتگی عضلات در طول عادت ماهانه برای بسیاری از زنان متداول است، اما افراد مبتلا به اندومتریوز ازعلائم به مراتب شدیدتری شکایت دارند. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم این عارضه این است که میزان دردی که یک زن تجربه می‌کند، به شدت بیماری او مربوط نیست. در زنانی که مبتلا به آندومتریوز بسیار شدید هستند، از آنجا که اسکار انتهای عصب وجود دارد، ممکن است حداقل علائم وجود داشته باشد. از سوی دیگر، زنانی که آندومتریوز آن‌ها در مراحل اولیه و یا بسیار کوچک است، ممکن است دچار درد ناتوان‌کننده و شدیدی شوند. سایر علائم اندومتریوز عبارتند از:
- درد در هنگام مقاربت جنسی یا پس از آن.
- درد مزمن لگن.
- ناباروری - اندومتریوز اغلب در طی تحقیقات برای مشکلات باروری تشخیص داده می‌شود.
- درد در هنگام باز شدن روده و دفع ادرار (معمولاً در طول عادت ماهانه).
- دوره‌های شدید یا خونریزی بین دوره‌های قاعدگی.
- زنان همچنین ممکن است تغییر در اجابت مزاج و نفخ را به‌خصوص در طول پریود خود تجربه کنند. یک ارتباط قوی بین اندومتریوز و سندرم روده تحریک‌پذیر وجود دارد.
- خستگی / کمبود انرژی و افسردگی.
آیا اندومتریوز ارثی است؟
اندومتریوز یک بیماری ارثی قلمداد نمی‌شود، اما با توجه به برخی از مطالعات اپیدمیولوژیک اخیر، برخی از زنان، استعداد ژنتیکی برای ابتلا به اندومتریوز دارند.
اندومتریوز چگونه تشخیص داده می‌شود؟
گام اولیه اما بسیار مهم در تشخیص اندومتریوز، بررسی تاریخچه مفصلی از علائم تجربه شده بیمار است. آزمایش و معاینه واژن اغلب به تعیین مناطق حساسیت در لگن کمک کرده و میزان گستردگی این بیماری را برای پزشک معین خواهد کرد.
سونوگرافی، یک تست مفید، با حداقل تهاجم و متداول است که می‌تواند به تشخیص اندومتریوز کمک کند. در این آزمایش، یک پروب درون واژن قرار داده می‌شود و از امواج صوتی برای به تصویر کشیدن اندام‌های مجاور استفاده می‌شود.
روش تشخیص قطعی اندومتریوز، لاپاراسکوپی شکم نامیده می‌شود. این روش اصطلاحاً یک "جراحی سوراخ کلید" است که تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. دوربین تلسکوپ از طریق ناف به داخل حفره شکم وارد می‌شود و به پزشک اجازه می‌دهد که به طور مستقیم، ناحیه لگن را به تصویر کشیده و محل دقیق و میزان اندومتریوز را مشخص کند. به طور همزمان، پزشک می‌تواند عکس و یا فیلم گرفته و طبق آن‌ها طرح درمان را تهیه کند.
در موارد پیشرفته خاص، یکی دیگر از آزمایشات تصویربرداری مورد استفاده، اسکن ام. آر. آی است که در آن از انرژی مغناطیسی برای گرفتن تصاویر متعدد از اندام‌های داخلی بدن استفاده می‌شود.
اندومتریوز چگونه درمان می‌شود؟
در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری اندومتریوز وجود ندارد، اما راه‌های مختلفی برای درمان علائم آن وجود دارد. وضعیت هر بیمار متفاوت است و استراتژی درمان هر فرد، بسته به شدت علایم، سابقه پزشکی و قصد بارداری خواهد بود.
درمان با روش‌های پزشکی
داروهای ضد درد: از داروهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن گرفته، تا داروهای قوی‌تری مانند کدئین، که فقط با تجویز پزشک مجاز هستند.
داروهای هورمونی: این داروها باعث جلوگیری از فعالیت بافت آندومتر و توقف دوره‌های قاعدگی میشوند. با مصرف قرص ضد بارداری خوراکی و یا آماده‌سازی (مانند قرص، آمپول و یا قرار دادن فنر (کویل) داخل رحمی)، پروژسترون آزاد می‌شود. سایر گزینه‌های هورمونی مانند هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) می‌تواند بسیار موثر باشد، اما نمی‌تواند به طور مداوم استفاده شود. در گذشته، دانازول یکی دیگر از داروهای هورمونی بود، اما در حال حاضر به طور گسترده استفاده نمی‌شود. پژوهش حاضر بر استفاده از داروهای هورمونی جدیدتری مانند مسدودکننده‌های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین، مهارکننده‌های آروماتاز و تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده پروژسترون، تمرکز دارد.
درمان با عمل جراحی
لاپاراسکوپی: علاوه بر استفاده برای تشخیص اندومتریوز، در طی عمل جراحی با لاپاراسکوپی می‌توان ضایعات اندومتریوتیک را برداشته یا نابود کرد (از طریق سوزاندن با لیزر و یا انرژی حرارتی). به طورهمزمان، اگر ارگان‌های لگنی به دلیل این بیماری، به هم چسبیده باشند، می‌توان آن‌ها را آزاد کرد. لاپاراسکوپی یک روش جراحی روز است (نیاز به بستری ندارد) و ریکاوری آن معمولاً بسیار سریع است. درمان و جراحی اندومتریوز همچنین موجب افزایش احتمال لقاح خود به خود در زنان مبتلا به این عارضه می‌گردد.
لاپاراتومی (جراحی باز شکم): کاربرد این تکنیک برای موارد بسیار شدید می‌باشد و می‌تواند برای برداشتن رحم و تخمدان (هیسترکتومی شکمی و برداشتن لوله‌های فالوپ دو طرفه - تخمدان) و یا حتی بخش‌هایی از روده یا مثانه انجام شود، البته در صورتی که این بیماری در حال گسترش به این اندام‌ها باشد. زمان بهبودی آن به طور قابل توجهی طولانی تر از لاپاروسکوپی می‌باشد. بااین‌حال، این نوع عمل جراحی بسیار نادر است و قبل از مبادرت به انجام آن، فرصت بحث مفصل در مورد خطرات و مزایای عمل جراحی با متخصص، در اختیار بیماران قرار می‌گیرد.
تکنیک‌های کمک باروری (ART)
درمان‌های ناباروری مانند IVF (لقاح مصنوعی) می‌تواند برای غلبه بر مشکلاتی به کار رود که زنان مبتلا به آندومتریوز، زمانی که قصد باردار شدن دارند، با آن مواجه میشوند. برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله ناباروری زنان مراجعه کنید.
درمان‌های جایگزین
بسیاری از زنان مبتلا به آندومتریوز در پی درمان علائم بیماری خود با استفاده از درمان‌های جایگزین مانند طب سوزنی، داروهای گیاهی و یا استعمال بطری آب گرم و غیره هستند. اگر چه شواهدی مبنی بر کارآمد بودن این روش‌ها وجود ندارد، اما اگر زنان احساس می‌کنند که این روش‌ها مفید هستند، می‌توانند آن‌ها را با طب مرسوم تلفیق کنند. بیماران باید در مورد هر داروی گیاهی مورد استفاده، با پزشک خود مشورت کنند، تا اطمینان حاصل کنند که این داروها با سایر داروهای تجویز شده، تداخل نمی‌یابد.
آیا عوارض جانبی برای این درمان وجود دارد؟
درمان اندومتریوز می‌تواند موجب برخی از عوارض جانبی شود، از جمله:
درمان‌های پزشکی
درمان هورمونی ممکن است موجب نفخ، افزایش وزن، آکنه، خونریزی بین دوره‌های قاعدگی و یا حتی تغییرات خلق‌وخوی و احساس افسردگی گردد.
GnRH آنالوگ می‌تواند موجب علائم یائسگی در شما شود، زیرا هورمون‌های شما در طول درمان دچار تغییر میشوند. این علائم عبارتند از: گرگرفتگی، خستگی، بی‌خوابی، خشکی واژن و نازک شدن استخوان‌ها.
درمان‌های جراحی
مانند هر نوع عمل جراحی دیگر، خطراتی مانند خونریزی، عفونت، واکنش به بیهوشی و یا صدمه به اندام‌های داخلی از جمله مثانه و یا روده، لخته شدن خون در پاها و یا ریه‌ها وجود دارد. علاوه بر این، جراحی گاهی اوقات می‌تواند باعث پیشرفت بیشتر بافت اسکار (چسبندگی) گردد.
پیامدهای دراز مدت اندومتریوز چیست؟
اندومتریوز یک بیماری مزمن است که معمولاً زنان در طول سال‌های باروری خود به آن مبتلا میشوند. از آنجا که علل اندومتریوز همچنان نامشخص است، زنان نمی‌توانند برای جلوگیری از آن کاری انجام دهند.
در دوران بارداری، این علائم تقریباً ناپدید میشوند و به نظر می‌رسد که زنان زایمان کرده، کمتر از سایر زنان به اندومتریوز مبتلا میشوند. اما علائم آن قابل برگشت است، بنابراین بارداری نمی‌تواند یک راه درمان برای بیماری اندومتریوز باشد. در اغلب موارد، علائم اندومتریوز پس از یائسگی، متوقف می‌شود. زیرا سطح هورمون‌های زنانه کاهش یافته است.
در صورت عدم درمان علائم اندومتریوز (خصوصاً درد مزمن)، این بیماری می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهد و موجب مشکلاتی مانند غیبت از کار، تنش در روابط، اضطراب و افسردگی گردد.
