بیماری‌های غده هیپوتالاموس

هیپوتالاموس بخشی از مغز است که نقشی حیاتی در کنترل بسیاری از فرآیندهای داخلی بدن از جمله ترشح هورمون توسط غده‌ی هیپوفیز دارد.

هیپوتالاموس در کجای بدن قرار دارد؟

غده‌ی هیپوتالاموس در ناحیه‌ی مغز دوم  و درست در زیر تالاموس و بالای غده‌ی هیپوفیز قرار دارد. غده‌ی هیپوتالاموس و غده‌ی هیپوفیز توسط ساقه‌ی هیپوفیزی به یک دیگر متصل هستند. غده‌ی هیپوتالاموس یکی از قسمت‌های بسیار پیچیده‌ی مغز است که از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده که هر یک عملکرد بسیار ویژه‌ای دارند. این غده در بدن انسان به اندازه‌ی یک بادام است و کمتر از یک درصد وزن بدن را به خود اختصاص می‌دهد.

کار غده‌ی هیپوتالاموس چیست؟

یکی از مهمترین عملکرد‌های غده‌ی هیپوتالاموس برقراری حالت هموستاز در بدن است. هموستاز به این معناست که وضعیت بدن در یک حالت ثبات و پایداری قرار دارد.

غده‌ی هیپوتالاموس به بسیاری از سیگنال‌هایی که از داخل بدن یا از محیط خارجی بدن دریافت می‌شوند، پاسخ می‌دهد، از جمله: دمای بدن، گرسنگی، احساس سیری، فشار خون و میزان هورمون‌های موجود در خون. این غده نسبت به استرس نیز واکنش نشان می‌دهد و همچنین موارد مربوط به ریتم کلی بدن (اصطلاحا ساعت بدن) را تحت کنترل دارد، از جمله: ترشح ملاتونین در هنگام شب توسط غده‌ی پینه‌آل، تغییر در میزان ترشح کورتیزول (هورمون استرس) و دمای بدن انسان در طول شبانه روز.

غده‌ی هیپوتالاموس تمامی اطلاعات مربوط به وضعیت داخلی و محیطی بدن را جمع‌آوری و ترکیب می‌کند و تمامی تغییرات لازم را برای حفظ تعادل در بدن ایجاد می‌کند.

هیپوتالاموس چه هورمون‌هایی ترشح می‌کند؟

دو مجموعه سلول عصبی در غده‌ی هیپوتالاموس موجود هستند که هورمون ترشح می‌کنند. دسته‌ی اول از این سلول‌ها هورمون‌هایی که ترشح کرده‌اند را از طریق ساقه‌ی هیپوفیزی به لوب خلفی غده‌ی هیپوفیز می‌فرستند و این هورمون‌ها از آن جا مستقیما وارد جریان خون می‌شوند. هورمون‌هایی که از این طریق وارد خون می‌شوند هورمون‌های آنتی‌دیورتیک (ضد-ادرار) و اکسی‌توسین هستند. هورمون‌های ضدادرار باعث بازجذب آب به کلیه‌ها می‌شوند و هورمون اکسی‌توسین نیز باعث ایجاد انقباضات رحم در هنگام زایمان می‌شود و همچنین نقش حیاتی در شیردهی مادر دارد.

دسته‌ی دوم از سلول‌های عصبی هیپوتالاموس، هورمون‌های تحریک‌کننده و بازدارنده‌ای را تولید می‌کنند که این هورمون‌ها توسط شبکه‌های از رگ‌ها که در ساقه‌ی هیپوفیزی قرار دارد، به لوب قدامی غده‌ی هیپوفیز می‌رسند. این هورمون‌ها به تنظیم هورمون‌هایی کمک می‌کنند که غدد جنسی، غده‌ی تیروئید و غده‌ی آدرنال را کنترل می‌کنند. این هورمون‌ها همچنین باعث تنظیم هورمون‌های رشد بدن و سطح پرولاکتین (که وجود آن برای شیر دهی مادر ضروری است) می‌شود.

هورمون‌هایی که در غده‌ی هیپوتالاموس ترشح می‌شوند عبارتند از: هورمون آزادکننده‌ی کورتیکوتروفین، دوپامین، هورمون‌های آزادکننده‌ی هورمون‌های رشد، سوماتواستاتین(هورمون مهارکننده‌ی ترشح سایر هورمونها)، هورمون آزادکننده گنداتروپین و هورمون آزادکننده تیروتروپین.

بیماری‌های غده‌ی هیپوتالاموس

به بیماری‌ها یا اختلالات غده‌ی هیپوتالاموس، بیماری هیپوتالامیک گفته می‌شود. یکی از رایج‌ترین علل ابتلا به بیماری‌های هیپوتالامیک، وارد شدن ضربه به سر است به طوری که موجب آسیب به غده‌ی هیپوتالاموس شود.

بیماری‌های هیپوتالامیک می‌تواند شامل اختلالات خواب و اشتها باشد، اما از آن جایی که غده‌ی هیپوتالاموس بر بسیاری از اجزای سیستم غدد درون‌ریز بدن اثر می‌گذارد، معمولا تشخیص این نکته که علت اصلی بروز بیماری به یک غده‌ی دیگر مربوط می‌شود، بسیار مشکل است.

همچنین عملکرد غده‌ی هیپوتالاموس و غده‌ی هیپوفیز چنان به یکدیگر مربوط است و بر همدیگر اثر دارد که معمولا برای پزشکان بسیار مشکل است که تشخیص دهند که علت بیماری به غده‌ی هیپوفیز مربوط می‌شود یا هیپوتالاموس. به این بیماری‌ها بیماری های هیپوتالامیک-هیپوفیزی گفته می‌شود. البته برخی تست‌های هورمونی خاص وجود دارند که می‌توانند تا حدودی این مسئله را روشن کنند که کدام قسمت از بدن بیمار عامل اصلی بروز بیماری است.

غده‌ی هیپوتالاموس، قطعا مهم‌ترین جزء سیستم غدد درون‌ریز بدن می‌باشد. غده‌ی هیپوتالاموس به غده‌ی هیپوفیز دستور می‌دهد که هورمون‌های خاصی را تولید کند که این هورمون‌ها بر سایر غدد درون‌ریز بدن اثر گذار هستند و غده‌ی هیپوتالاموس از این طریق تعادل فرآیند‌هایی داخلی بدن را حفظ کرده و موجب پیشروی صحیح و کارآمد آن‌ها می‌شود.

علائم ابتلا به بیماری‌های غده هیپوتالاموس

هر یک از هورمون‌های تولید شده توسط غده‌ی هیپوتالاموس باید به طور دقیقی متعادل و به اندازه باشد تا فرآیند‌های درون بدن بتوانند به طور صحیح عمل کنند. درصورتی‌که میزان ترشح این هورمون‌ها حتی مقادیر ناچیزی کمتر یا بیشتر از حد لازم باشد، بر حال بیمار و سلامتی او تاثیر خواهد گذاشت.

به عنوان مثال ترشح بیش از حد هومون ضدادرار موجب احتباس آب در بدن می‌شود و ترشح مقادیر کمتر از این هورمون موجب کم‌آبی و دی‌هیدراته شدن بدن  و پایین آمدن فشار خون می‌شود.

ترشح بیش از اندازه هورمون کورتیکوتروفین می‌تواند موجب بروز آکنه، دیابت، فشار خون بالا، پوکی استخوان، ناباروری و مشکلات عضلانی شود. کمبود ترشح این هورمون نیز موجب کاهش وزن، بروز لکه‌های پوستی، ناراحتی‌های دستگاه گوارشی و پایین آمدن فشار خون می‌شود.

ترشح بیش از حد هورمون آزاد‌کننده‌ی گنداتروپین موجب بروز مشکلات استخوانی و مشکلات باروری می‌شود و مقادیر کم این هورمون نیز موجب ناباروری می‌شود. ترشح مقادیر زیاد هورمون آزادکننده‌ی گنداتروپین همچنین باعث بروز اختلال در ارتباط بین غده‌ی ی هیپوتالاموس و هیپوفیز نیز می‌شود.

درصورتی‌که هورمون‌های رشد بیش از اندازه ترشح شوند، می‌توانند موجب بزرگ شدن غیرطبیعی جمجمه، دست‌ها و پا‌ها و همچنین بروز اختلالات قاعدگی و دیابت شوند.

مقادیر کم هورمون‌های رشد نیز موجب بلوغ دیررس در کودکان و کاهش حجم عضلانی بدن در بزرگسالان می‌شود.

سوماتواستاتین یک هورمون بازدارنده است که ترشح هورمون‌های رشد را مهار می‌کند و مقادیر زیاد آن موجب موجب بروز مشکلات گوارشی، دیابت و سنگ کیسه صفرا می‌شود و مقادیر کم آن موجب ترشح بیش از حد هورمون رشد شده که این مسئله خود موجب بروز مشکلات روانی می‌شود.

ترشح بیش از اندازه‌ی اکسی‌توسین می‌تواند بر بزرگ شدن غدد پروستات موثر باشد و ترشح کم آن موجب بروز مشکلات شیر دهی در مادران و همچنین بروز علائم اوتیسم و عدم رشد اجتماعی می‌شود.

در نهایت بیمارانی که مشکل ترشح بیش از حد هورمون آزادکننده تیروتروپین را دارند، به مشکلاتی مانند خستگی مفرط، افسردگی، افزایش وزن، خشکی پوست و ریزش مو دچار می‌شوند. از طرفی، کاهش وزن، ضعف عضلانی، تعریق زیاد و خونریزی بیش از حد در قاعدگی، از علائم کمبود ترشح هورمون آزادکننده تیروتروپین هستند.

با توجه به مطالب گفته شده، در صورتی که فکر می‌کنید احتمالا به مشکلات مربوط به غده‌ی هیپوتالاموس دچار شده‌اید، به پزشک یا متخصص غدد مراجعه کنید تا آزمایشات لازم را روی شما انجام دهد و با اقدام به درمان مشکل، شما دوباره به زندگی عادی خود بازخواهید گشت و دیگر از مشکلات ناشی از اختلالات غده‌ی هیپوتالاموس رنج نخواهید برد.

مطالب مرتبط:

اختلالات و بیماری‌های تخمدان بیماری‌های غدد فوق کلیوی یا آدرنال بیماری‌ها و اختلالات غده هیپوفیز بیماری‌ها و سرطان غده پانکراس (لوزالمعده)