بیماری‌های بیضه مردان

بیضه‌ها جزئی از دستگاه تناسلی مردان محسوب می‌شوند و وظیفه تولید اسپرم و هورمون تستوسترون را بر عهده دارند. آن‌ها از دو غده بیضی‌شکل تشکیل شده‌اند.

2

فهرست مطالب

بیضه‌ها در کجا واقع شده‌اند؟


بیضه‌ها، که تحت عنوان غدد جنسی مردانه نیز شناخته می‌شوند، از دو اندام بیضی‌شکل به اندازه یک حبه انگور بزرگ تشکیل شده‌اند. آن‌ها در پشت آلت تناسلی مرد و در کیسه‌ای نازک به نام کیسه بیضه قرارگرفته‌اند. بیضه‌ها درون کیسه آزادانه حرکت می‌کنند. اما هر بیضه توسط یک طناب نازک به نام "طناب اسپرماتیک" یا "طناب منوی" از طریق حفره لگنی به بدن متصل می‌شوند. طناب اسپرماتیک شامل اعصاب، عروق خونی و همچنین مجرای وابران است. مجرای وابران مسئول حمل اسپرم به داخل مجرای ادراری می‌باشد که پس‌ازآن اسپرم از طریق مجرای ادراری هنگام انزال از بدن خارج می‌گردد. بیضه‌ها در خارج از بدن قرارگرفته‌اند و  دمای آن‌ها حدود دو درجه سانتی‌گراد پایین‌تر از دمای عمومی بدن می‌باشد. زیرا که تولید اسپرم با کیفیت مطلوب، به دمایی پایین‌تر از دمای بدن نیازمند است.

وظیفه بیضه‌ها چیست؟


بیضه‌ها دو وظیفه بر عهده دارند: تولید اسپرم و تولید هورمون‌ها، به‌ویژه هورمون تستوسترون. اسپرم‌ها در لوله‌های اسپرم‌ساز بیضه تولید می‌شوند. در هرکدام از بیضه‌ها حدود 700 عدد از این لوله‌ها وجود دارد، طول هرکدام به اندازه بازوی انسان و قطرشان معادل تار مو می‌باشد. اگر تمام این لوله‌ها را بازکنیم، طول آن از یک زمین فوتبال هم فراتر می‌رود! پس‌ازآنکه که اسپرم‌ها در لوله‌های اسپرم‌ساز تولید شدند، وارد مجرایی به نام "اپیدیدیم" می‌شوند، لوله‌ای که دران اسپرم‌ها در ضمن عبور، به بلوغ می‌رسند. پس‌ازآن اسپرم‌ها آماده می‌شوند تا هنگام انزال از طریق مجرای وابران از بدن خارج شوند.

بیضه‌ها چه هورمون‌هایی تولید می‌کنند؟


هورمون اصلی ترشح‌شده توسط بیضه‌ها تستوسترون است که هورمونی آندروژنی می‌باشد. تستوسترون توسط سلول‌هایی که بین لوله‌های اسپرم‌ساز وجود دارد تولید می‌شود. به این سلول‌ها، "سلول‌های لیدیگ" می‌گویند. درون سلول‌های سرتولی بیضه‌، هورمون‌های اینهیبین بی (Inhibin B) و ضد مولرین (anti-Müllerian) تولید می‌شود.  همچنین هورمون شبه انسولینی "فاکتور 3" و استرادیول در سلول‌های لیدیگ تولید می‌شود. در مراحل اولیه رشد جنین، تستوسترون برای رشد اندام تناسلی مردان حیاتی است. همچنین این هورمون باعث می‌شود ویژگی‌های مردانه مانند رشد مو در صورت، بم شدن صدا و غیره در دوران بلوغ برای پسران ظاهر گردد. در طول زندگی مردان، تستوسترون برای حفظ این ویژگی‌های مردانه لازم می‌باشد. از بلوغ به بعد، تستوسترون محرک اصلی تولید اسپرم در مردان محسوب می‌شود.

بیضه با چه مخاطراتی روبه‌رو است؟


عوامل زیادی می‌تواند به بیضه‌ها آسیب برساند، معمولاً بیماری های بیضه را در دو گروه آسیب‌های فیزیکی و بیماری‌هایی که عملکردی بیضه، گروه‌بندی می‌کنند:

  1. آسیب‌های فیزیکی - بیضه در خارج از بدن قرارگرفته است و توسط عضلات و یا استخوان‌ها محافظت نمی‌شود، بنابراین هر ضربه فیزیکی به بیضه‌ها می‌تواند منجر به درد، کبودی و تورم شدید شود. معمولاً این موضوع زیاد خطرناک نیست، اما در موارد نادر، ضربه شدید می‌تواند منجر به خون‌ریزی بیضه‌ها و نشت خون به داخل کیسه بیضه شود، به این حالت "پارگی بیضه" می‌گویند. ممکن است برای درمان ورم بیضه به عمل جراحی نیاز باشد. بیضه پیچ‌خورده یا پیچش بیضه‌ها، یکی دیگر از انواع نادر آسیب‌دیدگی بیضه‌ها تلقی می‌شود. این حالت زمانی رخ می‌دهد که طناب اسپرماتیک در اثر ضربه به بیضه و یا بعد از فعالیت‌های شدید، دچار پیچ‌خوردگی شود. اغلب این حالت در پسران نوجوان اتفاق می‌افتد. این پیچ‌خوردگی مانع خون‌رسانی به بیضه‌ها می‌شود. این وضعیت یک‌فوریت پزشکی محسوب شده و برای باز کردن پیچ‌خوردگی و خون‌رسانی مجدد به بیضه‌ها، عمل جراحی ضروری است.
  2. بیماری‌ها و شرایطی که بر عملکرد بیضه‌ها اثر می‌گذارند – عوامل و بیماری‌های زیادی می‌توانند بر عملکرد بیضه‌ها تأثیر بگذارند:
  • ناباروری در مردان: در این وضعیت به دلیل عدم تولید و یا کاهش اسپرم‌ها و یا تولید اسپرم‌های غیرطبیعی، مردان قادر به باروری نخواهند بود. علل بسیاری می‌تواند منجر به این وضعیت شود، ازجمله عوامل ژنتیکی و سبک زندگی. درمان ناباروری در مردان کمی مشکل است و ممکن است برخی از دخالت‌های پزشکی برای درمان نازائی نیاز باشد.
  • کریپتورکیدیسم (نهفتگی بیضه‌ها): در این وضعیت قبل از تولد، یک یا هردو بیضه به داخل کیسه بیضه رها نمی‌شوند و در حفره شکمی باقی می‌ماند. این حالت می‌تواند به رشد طبیعی و عملکرد بیضه آسیب رسانده و منجر به ناباروری شود.
  • اپیدیدیمیت: در این وضعیت اپیدیدیم دچار عفونت می‌شود. این وضعیت می‌تواند در اثر عفونت عمومی بدن و یا بیماری‌های مقاربتی (کلامیدیا) ایجاد شود. اپیدیدیمیت را می‌توان با آنتی بیوتیک درمان نمود.
  • سرطان بیضه: رشد غیرطبیعی سلول‌ها در بیضه است. این وضعیت می‌تواند عملکرد طبیعی یک یا هر دو بیضه را مختل کند. این بیماری بیشتر در مردان جوان شایع است و به درمان پزشکی فوری نیازمند است.
  • سندرم کلاین فلتر: یک بیماری ژنتیکی است که در آن رشد طبیعی بیضه‌ها متوقف می‌شود. درنتیجه سطح هورمون تستوسترون کاهش می‌یابد.

عوامل دیگری که می‌تواند عملکرد بیضه را تحت تأثیر قرار دهند عبارت‌اند از: بیماری واریکوسل، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی (برای درمان سرطان استفاده می‌شوند)، برخی داروها و اختلالات غده هیپوفیز که در پی آن دریافت پیام تولید تستوسترون از مغز متوقف می‌شود.

هیپوگنادیسم

هیپوگنادیسم اختلالی است که در آن تولید تستوسترون بیضه‌ها کاهش می‌یابد. پایین بودن سطح تستوسترون عوارض زیادی ایجاد می‌کند، ازجمله:

  • کاهش میل جنسی
  • کاهش توده عضلانی
  • کاهش تعداد اسپرم‌ها (کاهش باروری)
  • ریزش موهای بدن

دو نوع هیپوگنادیسم وجود دارد: اولیه و ثانویه.

در نوع اولیه اختلال به بیضه‌ها برمی‌گردد و در نوع ثانویه اختلال به غده هیپوفیز برمی‌گردد که به‌طور غیرمستقیم، تولید تستوسترون را کاهش می‌دهد.

عوامل مختلی باعث این وضعیت می‌گردند، رایج‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

  • افزایش سن
  • نقص در غده هیپوفیز و یا هیپوتالاموس، مانند تومورهای هیپوفیز (که در پیان عملکرد طبیعی غده هیپوفیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد) و افزایش سطح پرولاکتین (افزایش بیش‌ازحد این هورمون باعث افت سطح تستوسترون می‌شود).
  • داروها
  • اختلال در خود بیضه‌ها، مانند ضربه شدید و پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، که می‌توانند بر سطح تستوسترون اثر بگذارند.

بیضه‌ها علاوه بر ایفای نقش در سیستم تناسلی مردان، در سیستم غدد درون‌ریز نیز نقش مهمی بازی می‌کنند. تولید هورمون تستوسترون در سلامت مردان و ویژگی‌های فیزیکی مردانه آن‌ها بسیار مؤثرند.