دیابت بی‌مزه: درمان، علائم و علت
دیابت بی‌مزه (دیابت آبی) پی‌آمد کاهش یا عدم واکنش نشان دادن به هورمون ضد ادرار است، در نتیجه مقدار بسیار زیادی ادرار رقیق از بدن خارج می‌شود و بیمار بیش‌ازحد معمول احساس تشنگی می‌کند.
فهرست مطالب
دیابت بی‌مزه چیست؟
هورمون ضد ادرار (وازوپرسین) در هیپوتالاموس تولید می‌شود و سپس توسط غده هیپوفیز در جریان خون در پایه مغز ترشح می‌شود. هورمون ضد ادرار مانع از آن می‌شود که کلیه‌ها ادرار بیش از حد تولید کند.
دیابت بی‌مزه دارای دو نوع نوروژنیک (مرکزی یا جمجمه‌ای) و نفروژنیک است. دیابت بی مزه نوروژنیک عارضه‌ای است که در اثر ابتلا به آن، هیپوتالاموس به مقدار کافی هورمون ضد ادرار ترشح نمی‌کند. اما در عارضه دیابت بی‌مزه نفروژنیک، کلیه‌ها نمی‌توانند به هورمون ضد ادرار واکنش نشان دهند. در کل ابتلا به هر دو عارضه باعث می‌شود کلیه‌ها نتوانند آب را نگه دارند و در نتیجه حجم بسیار زیادی ادرار رقیق و کم‌رنگ از بدن خارج شود. این مشکل حتی زمانی رخ می‌دهد که در نتیجه کم شدن آب بدن، بدن سعی می‌کند مایعات را حفظ کند و در نهایت ادرار تغلیظ شده و تیره رنگی تولید می‌شود.
دلایل ابتلا به دیابت بی‌مزه
دیابت بی‌مزه معمولاً هیچ علت مشخص و تعریف‌پذیری ندارد و به همین دلیل می‌توان آن را عارضه‌ای ایدیوپایتک یا بدون دلیل مشخص محسوب کرد. بااین حال موارد زیر در ابتلا به دیابت بی‌مزه تاثیر دارند:
1ـ میزان تولید هورمون ضد ادرار توسط مغز در اثر ابتلا به دیابت بی‌مزه مرکزی بسیار کم می‌شود یا اصلاً این هورمون ترشح نمی‌شود. اختلال در تولید این هورمون پی‌آمد یکی از موارد زیر است:
- آسیب دیدن سر، تومور غده هیپوفیز یا جراحی عصبی (دیابت بی‌مزه در این گروه از بیماران کوتاه مدت است.)
- عارضه‌های منتشر شده در سراسر بدن (نفوذ کننده) مانند هموکروماتوز و سارکوئیدوز
- عفونت‌هایی نظیر سل
- نقص‌های مادرزادی و ارثی (بسیار نادر هستند)
2ـ اگرچه مغز در دیابت بی‌مزه نفروژزنیک به مقدار کافی هورمون ضد ادرار ترشح می‌کند، اما کلیه‌ها نسبت به این هورمون حساس نیستند و نمی‌توانند ادراری تیره رنگ و با غلظت مناسب تولید کنند. ابتلا به آمیلوئیدوز، کلیه پلی لیستیک و مصرف داروهایی چون لیتیوم و به ندرت اختلال‌های ژنتیک ارثی از جمله دلایلی هستند که باعث بروز این بیماری می‌شوند.
3 ـ دیابت بی‌مزه بارداری: این بیماری صرفاً در دوران بارداری رخ می‌دهد و معمولاً نتیجه تولید آنزیم‌هایی توسط جفت است که هورمون ضد ادرار را تجزیه می‌کنند.
نشانه‌ها و علائم دیابت بی‌مزه
علائم دیابت بی‌مزه عبارت‌اند از:
- افزایش قابل ملاحظه حجم ادرار (پلی اوری) و خروج روزانه 3تا 18 لیتر ادرار از بدن. بدیهی است در چنین شرایطی بیمار دفعات بیشتری از سرویس بهداشتی استفاده خواهد کرد.
- تشنگی بیش از حد (پلی دیپسی): بیمار در این حالت آب فراوان می‌نوشد.
- عادت ادرار کردن در شب (نوکتوری): تکرر ادرار در شب غالباً بر خواب نیز تاثیر می‌گذارد و بیمار برای ادرار کردن مجبور می‌شود چند بار از خواب بیدار شود.
این علائم شبیه به علائم دیابت ملیتوس (شیرین) است، اما هیچ قندی در ادرار وجود ندارد و میزان قند خون در حد طبیعی است.
چنانچه بدن برای جبران تشنگی بیش از حد، آب کافی در اختیار داشته باشد، نشانه‌های دیابت بی‌مزه بسیار جزیی خواهد بود. کم شدن آب بدن زمانی رخ می‌دهد که مصرف مایعات به اندازه‌ای نباشد که حجم بالای ادرار را جبران کند.
میزان شیوه دیابت بی‌مزه
دیابت بی‌مزه جزء بیماری‌های نادر است و تقریباً از هر 25000 نفر تنها یک نفر به این عارضه دچار می‌شود. 10 تا 20 درصد از بیمارانی که جراحی هیپوفیر انجام داده‌اند، پس از عمل با بروز موقتی علائم مواجه می‌شوند. 10 تا 20 درصد از بیمارانی که آسیب‌دیدگی شدید سر را تجربه کرده‌اند نیز برای مدت کوتاهی به این بیماری مبتلا می‌شوند. درصد اندکی از بیماران نیز پس از جراحی هیپوفیز و آسیب‌دیدگی سر با استمرار علائم و مزمن شدن بیماری دچار می‌شوند. دیابت بی‌مزه ناشی از دلایل ژنتیک بسیار نادر است.
بررسی ارثی بودن دیابت بی‌مزه
دیابت بی‌مزه در اکثر موارد ارثی نیست؛ اما به ندرت از عارضه‌هایی ارثی مانند جهش ژن‌های تولید کننده‌ی هورمون ضد ادرار یا وجود نقص در ژن‌های تولیدکننده‌ی گیرنده‌های درون سلول‌های کلیوی فعال‌کننده هورمون ضد ادرار نشات می‌گیرد.
تشخیص دیابت بی‌مزه
با توجه به نتایج آزمایش‌های معین خون و ادرار مانند بالا بودن سدیم (هیپرناترمی) و بالا بودن غلظت خون (اسمولالیته پلاسما یا سرم) و همچنین رقیق بودن ادرار (اسمولالیته ادرار) می‌توان دیابت بی‌مزه را تشخیص داد.
آزمایش محرومیت از آّب معمولاً به منظور تایید تشخیص انجام می‌شود. انجام این آزمایش چند ساعت طول می‌کشد و بیمار باید صبح روز به بیمارستان برود و تا چند ساعت هیچ گونه مایعی مصرف نکند. آژمایش اولیه خون و ادرار با هدف اندازه‌گیری غلظت و میزان نمک در خون و ادرار انجام می‌شود. این آزمایش‌ها در فواصل یک ساعته تکرار می‌شود و هر بار فشار خون، وزن و حجم ادرار خروجی نیز اندازه گرفته می‌شود. اگر غلظت ادرار یا خون یا سدیم خون بسیار بالاتر از حد طبیعی باشد و ادرار نیز پررنگ و غلیظ باشد، احتمالاً بیمار به دیابت بی‌مزه مبتلا است.
دسموپرسین، گونه سنتزی هورمون ضد ادرار، به منظور تشخیص نفروژنیک یا مرکزی بودن دیابت بی‌مزه تزریق می‌شود. غلظت ادرار یک ساعت پس از تزریق، مجدداً اندازه‌گیری می‌شود. چنانچه غلظت ادرار بیش از 50 درصد افزایش یافته باشد، به احتمال زیاد بیماری از نوع مرکزی است؛ بیماران مبتلا به گونه نفروژنیک به تزریق دسموپرسین واکنش ضعیفی نشان می‌دهند.
در صورت تشخیص دادن دیابت بی‌مزه مرکزی، تصویربرداری ام آر آی از سر به منظور یافتن هر گونه ناهنجاری در هیپوتالاموس (ناحیه تولید کننده هورمون ضد ادرار در مغز) یا غده هیپوفیز (محل آزاد کردن هورمون ضد ادرار) انجام می‌شود.
درمان دیابت بی‌مزه
پس از تایید تشخیص ابتلا به دیابت بی‌مزه، تمام بیماران باید مطمئن شوند که آب کافی به بدن‌شان می‌رسد و همچنین باید مصرف مایعات را افزایش دهند. دیابت بی‌مزه مرکزی را می‌توان با گونه سنتزی هورمون ضد ادرار، درمان نمود که به صورت افشانه بینی یا قرص تولید می‌شود. مقدار این دارو و دستور مصرف آن به شدت دیابت بی‌مزه و علائم بیماری بستگی دارد. مصرف این گونه تاثیری بر دیابت بی‌مزه نفروژنیک ندارد.
پی‌آمدهای طولانی مدت دیابت بی‌مزه
بیماران مبتلا به انواع دیابت و دیابت بی‌مزه به کمک درمان مناسب می‌توانند زندگی روزانه خود را به روال طبیعی ادامه دهند. بااین حال باید در دراز مدت تحت نظر پزشک عمومی و یا متخصص غدد باشند. به علاوه این گروه از بیماران باید مواظب باشند که آب بدن‌شان کم نشود و مایعات فراوان بنوشند.
