علتهای چاقی هورمونی در زنان (دوران بلوغ و یائسگی) و مردان
چاقی یک مشکل ساده، تحت اراده افراد و به صورت خودکنترلی نیست بلکه معضل بسیار پیچیده‌ای است. به طور کلی چاقی ناشی از زیاد خوردن، عدم انجام فعالیت بدنی کافی و مشکلاتی ژنتیکی است. اضافه وزن یا چاقی زمانی رخ می‌دهد که در طول زمان، مقدار کالری که بدن دریافت می‌کند بیشتر از مقدار کالری است که می‌سوزاند. با این حال برخی افراد نسبت به دیگران خیلی بیشتر دچار اضافه وزن می‌شوند.
یکی دیگر از علل احتمالی چاقی عدم تعادل هورمونی است، مانند کم کاری غده تیروئید یا سندرم کوشینگ. هرچند این موارد خیلی نادر است.
مصرف برخی داروها نیز ممکن است باعث افزایش وزن شود، مانند داروهایی که برای درمان دیابت، بیماری‌های روانی، اختلالات عصبی و التهابات استفاده می‌شوند. ممکن است پزشک قادر باشد داروهای مختلفی تجویز کند که اثر کمتری روی افزایش وزن داشته باشد.
میزان اطلاعات ما از چاقی به سرعت در حال رشد است. به عنوان مثال ما در حال حاضر می‌دانیم که سلول‌های چربی، دستگاه گوارش و مغز، هورمون‌های زیادی تولید می‌کنند که این هورمون‌ها نقش مهمی در مقدار خوراکی که می‌خورید، مقدار انرژی (کالری) که مصرف می‌کنید و مقدار وزنی که بدست می‌آورید، دارند.
فهرست مطالب
هورمون‌های مؤثر بر چاقی
لپتین چیست؟
لپتین هورمونی است که از سلول‌های چربی واقع در بافت چربی آزاد می‌شود و سیگنال‌هایی به غده هیپوتالاموس در مغز می‌فرستد. این هورمون خاص، در طولانی مدت به تنظیم و تعدیل غذای جذب شده و انرژی مصرف شده کمک می‌کند. هدف اولیه لپتین کمک به حفظ وزن بدن است. مقدار لپتین به طور مستقیم به مقدار چربی بدن فرد بستگی دارد، زیرا لپتین از سلول‌های چربی بدست می‌آید. اگر مقدار چربی بدن فردی افزایش یابد، سطح لپتین بدن وی زیاد خواهد شد. همچنین اگر مقدار چربی بدن کاهش یابد، سطح لپتین کاهش می‌یابد.
وظیفه لپتین چیست؟
گاهی اوقات به لپتین «هورمون سیری» نیز گفته می‌شود. لپتین به مهار گرسنگی و تنظیم تعادل انرژی کمک می‌کند، به طوری که بدن زمانی که به انرژی نیاز ندارد به واکنش گرسنگی پاسخ نمی‌دهد. با این حال زمانی که سطح هورمون لپتین کاهش می‌یابد (کاهش سطح لپتین زمانی اتفاق می‌افتد که فرد کاهش وزن داشته است)، میزان اشتها و میل به غذا به مقدار قابل توجهی زیاد می‌شود. این به نوبه خود می‌تواند کاهش وزن را سخت‌تر کند.
مشکلات بالقوه یا پنهان لپتین
وقتی بدن به درستی کار می‌کند، سلول‌های اضافی چربی لپتین تولید خواهند کرد. لپتین هیپوتالاموس را تحریک می‌کند تا اشتهای فرد کم شود و به بدن اجازه می‌دهد چربی‌های ذخیره شده را برای تغذیه‌ی خود استفاده کند و درنتیجه مقدار آن را کاهش دهد. متأسفانه وقتی کسی چاق می‌شود که مقدار لپتین در خون وی بیش از حد باشد. این می‌تواند باعث فقدان حساسیت به هورمون شود، این شرایط به وجود آمده مقاومت در برابر لپتین نام دارد. هنگامی که فرد از خوردن غذا پرهیز می‌کند سلول‌های چربی، لپتین بیشتری تولید می‌کنند تا احساس سیری در فرد ایجاد شود و این کار منجر به افزایش سطح لپتین می‌شود.
پایین بودن سطح لپتین اتفاقی نادر است اما گاهی اوقات ممکن است رخ دهد. برای تعدادی از بیماران، یک بیماری شناخته شده با نام «کمبود مادرزادی لپتین»، بدن را از تولید لپتین باز می‌دارد. وقتی لپتین نباشد بدن فکر می‌کند که هیچ چربی ندارد و این باعث گرسنگی شدید و غیرقابل کنترل و درنتیجه مصرف غذا می‌شود. این بیماری اغلب در چاقی شدید در دوران کودکی و تأخیر در بلوغ بروز می‌کند. روش درمان بیماری کمبود لپتین، تزریق لپتین است.
کوله سیستوکینین چیست؟
کوله سیستوکینین هورمونی است که در سلول‌های بسته‌ای که در اثنی‌عشر وجود دارند، تولید می‌شود. این هورمون همچنین توسط نرون‌های خاصی در مغز نیز آزاد می‌شود. به نظر می‌رسد این هورمون در کنترل اشتها دخالت دارد و همچنین نقش بالقوه‌ای در اختلالات اضطراب و وحشت بازی می‌کند.
هورمون کوله سیستوکینین چگونه کار می‌کند؟
شناخته‌شده‌ترین عملکرد کوله سیستوکینین، توانایی آن برای بهبود هضم است. این هورمون سرعت کار معده را کاهش می‌دهد (وقتی که معده از غذا خالی باشد) و همچنین تولید صفرا در کبد را تحریک می‌کند. صفرا ذره‌های چربی را کوچک می‌کند، این کار آنزیم‌ها را قادر می‌کند که با سرعت بیشتری ذره‌های چربی را بشکنند. در همان زمان، کوله سیستوکینین مقدار مایع و آنزیم آزاد شده توسط پانکراس را افزایش می‌دهد، بنابراین بدن غذا را بهتر هضم می‌کند.
علاوه بر این، این هورمون در کوتاه مدت احساس سیری و پُری را افزایش می‌دهد، به‌طوری که در طول یک وعده‌ی غذایی اشتها کم می‌شود. برخی شواهد نشان داده است که کوله سیستوکینین آزاد شده در مغز، ممکن است بر روی اضطراب تأثیر داشته باشد. با این حال این عملکرد خاص کوله سیستوکینین به مطالعه بیشتری نیاز دارد.
مشکلات بالقوه یا پنهان هورمون کوله سیستوکینین
افرادی که سطح کوله سیستوکینین در بدن آنها بسیار زیاد است، از اثرات بد و ناشناخته‌ی آن رنج می‌برند. عدم وجود عوارض جانبی کوله سیستوکینین، پژوهش‌ها را برای استفاده از آن به‌عنوان یک گزینه دارویی برای کاهش وزن سوق داد؛ زیرا این هورمون باعث کاهش اشتها می‌شود.
کمبود خیلی زیاد کوله سیستوکینین می‌تواند اثرات بدی روی بدن داشته باشد. یافته‌ها نشان می‌دهد که افراد چاق کوله سیستوکینین کمتری از سطح متوسط دارند که این باعث مشکلات افزایش اشتها و درنتیجه سخت‌تر شدن عمل کم کردن وزن می‌شود. تغییر در سطح کوله سیستوکینین به چاقی بستگی دارد اما دلیل این امر هنوز ناشناخته است.
اختلالات هورمونی
ارتباط بین اختلال غدد درون‌ریز (غدد مترشحه داخلی) و چاقی امری شناخته شده است. کم کاری غده تیروئید به دلیل کاهش مصرف کالری باعث چاقی می‌شود. بیماری سندرم کوشینگ (شرایطی که در آن سطح هورمون طبیعی کورتیزول یا یک هورمون مصنوعی مرتبط با آن بالا می‌رود) نیز باعث چاقی می‌شود. این مکانیزم شامل افزایش اشتها و تغییر سوخت و ساز چربی و رسوب چربی در گردن (به اصطلاح قوزبوفالو) و شکم است. کم کاری غده هیپوفیز و کمبود هورمون رشد نیز باعث چاقی می‌شوند. مکانیزم کم کاری غده هیپوفیز به خوبی مشخص نشده است اما کمبود هورمون رشد فرایند سوخت و ساز چربی را تغییر می‌دهد و اغلب با کم کاری غده تیروئید در ارتباط است. در کودکان در حال رشد، بسیار واضح است که اگر اختلال غدد درون‌ریز باعث افزایش وزن بیش از حد شده است؛ هر سه بیماری که در بالا ذکر شد، با رشد ضعیف قد در ارتباط است.
چاقی و انسولین
انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و برای تنظیم کربوهیدرات و سوخت وساز چربی مهم است. انسولین‌گلوکز (قند) جذب شده از خون را به سمت بافت‌هایی مانند ماهیچه‌ها، کبد و چربی تحریک می‌کند. این یک فرایند مهم است برای اطمینان از اینکه انرژی لازم برای عملکردهای روزمره بدن موجود است و همچنین برای حفظ سطح طبیعی قند خون در گردش.
در یک فرد چاق گاهی سیگنال‌های انسولین از بین میروند و بافت‌ها دیگر قادر به کنترل سطح قند خون نیستند. این می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری دیابت نوع دوم و سندرم متابولیک شود.
چاقی و هورمون‌های جنسی
به نظر می‌رسد که استروژن و آندروژن به توزیع چربی بدن کمک می‌کنند. استروژن هورمون جنسی است که توسط تخمدان‌ها و در زنانی که هنوز به یائسگی نرسیده‌اند ساخته می‌شود. این هورمون مسئول تخمک‌گذاری رحم در هر دوره قاعدگی است. زنان یائسه در تخمدان خود و مردان در بیضه خود استروژن زیادی تولید نمی‌کنند. در عوض بیشتر استروژن آنها در چربی بدن آنها تولید می‌شود، اگرچه مقدار آن کمتر از مقداری است که قبل از یائسگی در تخمدان‌ها تولید می‌شد. در مردان جوان آندروژن در سطح بالایی در بیضه‌های آنان تولید می‌شود. هرچه یک مرد مسن‌تر شود، سطح هورمون او به تدریج کاهش می‌یابد.
تغییرات سن و سطح هورمون‌های جنسی هم در مردان و هم در زنان با تغییرات توزیع چربی بدن مرتبط است. زنان وقتی در سن باروری هستند چربی ذخیره شده در پایین بدن آنها جمع می‌شود (حالت گلابی شکل)، اما چربی ذخیره شده در بدن مردان مسن‌تر و زنان یائسه در اطراف شکم آنها جمع می‌شود (حالت سیب شکل). زنان یائسه که داروهای مکمل استرژن را مصرف می‌کنند، دور شکم آنها چربی جمع نمی‌شود.
چاقی و هورمون رشد
غده هیپوفیز در مغز ما هورمون رشد تولید می‌کند. هورمون رشد قد فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به ساخت استخوان و عضلات کمک می‌کند. هورمون رشد سوخت‌وساز بدن (سرعت کیلوژول مصرفی برای تولید انرژی) را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. محققان دریافته‌اند که سطح هورمون رشد در افراد چاق کمتر از سطح آن در افراد با وزن طبیعی است.
