کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان: علائم، عوارض و درمان
اگرچه کم کاري تيروئيد در نوزادان و کودکان يک بيماري نسبتاً نادر به شمار مي‌رود (تقريباً از هر 4000 نوزاد يک نفر به اين عارضه مبتلا مي‌باشد)، اما اگر نسبت به درمان آن اقدام نشود، مي‌تواند به تهديدی جدي براي سلامت و رشد فيزيکي و ذهني کودک تبديل شود. کم کاری تيروئيد مي‌تواند هم در نوزادان و هم در کودکان با سن بالاتر ايجاد شود و ممکن است علت‌های مختلفي هم داشته باشد، اما درمان بیماری تیروئید در همه موارد به شکل يکساني انجام مي‌شود.
فهرست مطالب
انواع کم کاري تيروئيد
کم کاري تيروئيد مادرزادي
کم کاری تيروئيد مادرزادي يا CH به نوعي از کم کاري تيروئيد اطلاق مي‌شود که از زمان تولد وجود داشته باشد. اين نوع از کم کاری تيروئيد، با اختلاف زياد در صدر شايع‌ترين انواع کم کاري تيروئيد قرار مي‌گيرد، به طوري که در حدود 90 درصد از موارد ابتلا به کم کاری تيروئيد در نوزادان، از نوع مادرزادی است. کم کاري تيروئيد مادرزادي هنگامي ايجاد مي‌شود که قسمتي از سيستم تيروئيد جنين به درستي تشکيل نشود. گاهي اوقات اين نقص به خاطر آن است که غده تيروئيد دقيقاً در محل درست خود تشکيل نمي‌شود. در برخي موارد هم جاي غده تيروئيد درست است، اما اين غده به طور کامل رشد نمي‌کند. در موارد نادري هم ممکن است غده تيروئيد نتواند هورمون تيروئيد را به شکل صحيح ترشح کند. در همه اين موارد، نوزاد به عارضه‌اي به نام "اختلال در بيوسنتز هورمون تيروئيد" مبتلا مي‌شود. ژن‌هايي که عامل ايجاد این بيماري هستند هم از طرف پدر و هم از طرف مادر نوزاد به ارث مي‌رسند. والديني که يک کودک مبتلا به کم کاري مادرزادي تيروئيد دارند، احتمال آنکه يک نوزاد ديگر مبتلا به اين عارضه به دنيا بياورند، 1 در 4 براي هر زايمان است.
کم کاری تیروئید مادرزادی گذرا (موقت)
تقريباً در 10 درصد از نوزادانی که دچار کم کاری تیروئید مادرزادی هستند، این عارضه به صورت گذرا یا موقتی است. دلیل بروز این نوع از کم کاری تیروئید معمولاً آن است که مادر نوزاد در دوران بارداری برای کم کاری تیروئید تحت درمان قرار گرفته است یا سابقه ابتلاء به بیماری تیروئید را دارد و یا اخیراً مواد حاوی ید مصرف کرده است. کم کاری تیروئید مادرزادی گذرا در هر فرد می‌تواند از چند روز تا چند ماه طول بکشد، اما نهایتاً به خودی خود برطرف می‌شود و به هیچ درمانی نیاز نخواهد داشت. اگر غده تیروئید در کودک شما در جایگاه درست خود تشکیل شده است و هیچ گونه ناهنجاری در شکل آن دیده نمی‌شود، پس به احتمال زیاد کم کاری تیروئید در این کودک از نوع گذرا می‌باشد.
کم کاری تیروئید اکتسابی
کم کاری تیروئید اکتسابی که در کودکان و نوجوانان با سن بالا اتفاق می‌افتد، معمولاً به دلیل بیماری‌های مربوط به سیستم خود ایمنی تیروئید از قبیل بیماری هاشیموتو ایجاد می‌شود. این بیماری در کودکانی که به سن بلوغ می‌رسند یا در سال‌های نوجوانی خود قرار دارند، بیشتر شایع است، اما در کودکان کم سن و سال‌تر نیز ممکن است بروز کند. همچنین این نوع از کم کاری تیروئید در دختران شایع‌تر از پسران است.
تشخیص کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان
در اغلب کشورهای صنعتی و پیشرفته ظرف چند ساعت اول بعد از تولد یک نوزاد، آزمایشی بر روی پاشنه پای او انجام می‌گیرد (از پاشنه پای نوزاد خون گرفته می‌شود). غالباً این آزمایش تیروئید را تحت عنوان آزمایش PKU می‌نامند، زیرا علاوه بر آنکه یک آزمایش غربالگری برای کم کاری مادرزادی تیروئید به شمار می‌رود، بیماری‌های فنیل کتونوری (PKU) و گالاکتوسمی را نیز پوشش می‌دهد. بهتر است برای اطمینان بیشتر در زمان انجام این آزمایش از پرسنل بیمارستان بپرسید که آیا این آزمایش علاوه بر PKU، کم کاری تیروئید را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد یا خیر. در واقع این آزمایش خون زود هنگام، به عنوان مطمئن‌ترین راه برای تشخیص مادرزادی تیروئید در نوزادان شناخته مي‌شود.
بیماری کم کاری مادرزادی تیروئید در اغلب نوزادانی که به آن مبتلا هستند، هیچ گونه علائم مشخصی ایجاد نمی‌کند و ممکن است وجود این بیماری در نوزاد حتي تا چند ماه بعد از تولد هم تشخیص داده نشود. بنابراین بسیار ضروری است که ظرف 3 روز بعد از تولد نوزاد خود، حتماً نسبت به انجام آزمایش کم کاری تیروئید مادرزادی اقدام کنید. اگر غربالگری اولیه نشان داد که مقدار هورمون T4 و یا هورمون TSH در نوزاد بالاتر از حد طبیعی است، احتمالاً آزمایش‌های دیگری هم بر روی نوزاد شما انجام می‌گیرد تا بیماری کم کاری تیروئید در نوزاد تأیید شود. معمولاً برای حصول اطمینان از صحت آزمایش اول، یک آزمایش خون دیگر نیز بر روی نوزاد انجام می‌شود. به علاوه یک آزمایش تصویربرداری با اشعه ایکس از پاهای کودک به عمل می‌آید تا وضعیت انتهای استخوان‌های پا در ناحیه زانو ارزیابی شود. در نوزادانی که مبتلا به کم کاری تیروئید باشند، معمولاً استخوان‌ها به طور کامل رشد نکرده‌اند. غالباً بعد از تشخیص کم کاری تیروئید، یک اسکن از غده تیروئید نوزاد گرفته می‌شود تا وجود ناهنجاری در شکل غده یا موقعیت نادرست آن و یا حتی عدم وجود غده مورد بررسی قرار گیرد. همه این آزمایش‌ها را می‌توان در زمانی که نوزاد هنوز در بیمارستان است، بر روی او انجام داد.
با وجود همه آزمایش‌هایی که در بالا شرح داده شد، باز هم لازم است که شما در مورد علائم کم کاری مادرزادی تیروئید اطلاعات لازم را داشته باشید. زیرا در موارد بسیار نادر ممکن است یک آزمایش بیمارستانی قادر به تشخیص کم کاری تیروئید مادرزادی نباشد و یا اين آزمایش دقت لازم را نداشته باشد و یا حتی انجام این آزمایش به کلی فراموش شود. بنابراین اگر این احتمالات در مورد کودک شما صدق کند، آشنایی شما با علائم کم کاری تیروئید می‌تواند مزیت بسیار بزرگی برای سلامتی کودک شما باشد.
علائم کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان
- پف کردن صورت و متورم شدن زبان
- گریه با صدای خرخر و گرفته
- سردی نقاط انتهایی اندام‌ها و لکه‌دار شدن پوست
- بنیه ضعیف عضلات (سستی و ناتوانی عضله)
- ضعف در شیرخواری
- موهای ضخیم و زبر که بر روی پیشانی می‌افتد.
- بزرگ شدن ملاج (نقاط نرم جمجمه)
- زردی به مدت طولانی
- فتق ناف
- لتارژی (کمبود انرژی، خواب آلودگی در اغلب اوقات، گيجي و بی حالی زیاد حتی در زمان بیداری)
- یبوست و خشکی شکم به طوری که در هنگام لمس کردن، سفت و پُر به نظر برسد.
- رشد ضعیف یا توقف رشد
تشخیص کم کاری تیروئید اکتسابی که در کودکان با سن بالاتر دیده می‌شود، می‌تواند بسیار پیچیده‌تر و گمراه کننده باشد. زیرا معمولاً علائم کم کاری تیروئید به طور قابل توجه دیده نمی‌شود و علائمی از قبیل خستگی، بی حالی، کندی افزایش وزن و سایر مشکلاتی که از نظر سلامتی کودک به وجود می‌آید، غالباً به عوامل دیگری غیر از کم کاری تیروئید نسبت داده می‌شود. معمولاً کودکانی که این علائم را داشته باشند، به وفور تحت عنوان کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی - بیش فعالی (ADHD) تشخیص داده می‌شوند. با این جود به نظر می‌رسد که کلیدی‌ترین علائم این بیماری، رشد کم یا فقدان رشد در کودک باشد. همچنین ممکن است کودکان، بسیاری از علائمی که در بزرگسالان شایع است را نشان دهند.
درمان کم کاری تیروئید در نوزادان و کودکان
صرف نظر از اینکه یک کودک به چه نوعی از کم کاری تیروئید مبتلا باشد، روش درمانی برای همه انواع این بیماری یکسان می‌باشد. درمان این بیماری شامل تجویز داروهای جایگزین هورمون تیروئید است که به شکل قرص عرضه شده و به صورت روزانه مصرف می‌شود. میانگین دوز این دارو در زمان شروع مصرف برای یک نوزاد بین 25 تا 50 میکروگرم در هر روز می‌باشد. هدف از مصرف این دارو آن است که میزان هورمون تیروئید نوزاد در 4 هفته اول زندگی در حد طبیعی باشد. در ماه‌های بعد باید نوزاد به طور مرتب، معمولاً هر هفته، توسط پزشک معالج ویزیت شود و آزمایش‌های خون مکرر از نوزاد به عمل آید تا دوز مناسب دارو در هر مقطع تعیین شود. وقتی که میزان هورمون تیروئید نوزاد به طور صحیح تنظیم گردید، از آن پس باید تا سن 3 سالگی هر 2 تا 3 ماه یک بار توسط پزشک ویزیت و آزمایش شود.
عواقب عدم درمان کم کاری تیروئید در کودکان
در گذشته کم کاری مادرزادی تیروئید یکی از علت‌های اصلی عقب ماندگی ذهنی در کودکان به شمار می‌رفت. کمبود هورمون تیروئید در کودک باعث جلوگیری از رشد درست و کامل مغز می‌شود و می‌تواند رشد فیزیکی کودک را نیز مختل سازد. تا قبل از آنکه آزمایش خون پاشنه پا در نوزادان رایج شود، از هر 4000 نوزاد، یک نفر محکوم به تحمل عواقب کم کاری تیروئید می‌شد. خوشبختانه امروزه موارد کم کاری تیروئید در نوزادان که به صورت درمان نشده باقی می‌ماند، در کشورهای در حال توسعه بسیار نادر است. شما در مورد کودک خود حتماً از طریق پرسنل بیمارستان مطمئن شوید که آزمایش غربالگری کم کاری تیروئید به طور صحیح و دقیق انجام گیرد. علاوه بر آن اگر شما سابقه ابتلا به بیماری‌های غده تیروئید در بین افراد خانواده و فامیل را دارید، اکیداً به شما توصیه می‌شود که علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید در کودکان با سن بالا را فرا بگیرید و کودکان خود را در فواصل زمانی منظم مورد آزمایش غربالگری برای این بیماری قرار دهید.
