بیماری‌ها و سرطان غده پانکراس (لوزالمعده)
پانکراس ارگانی در بدن است که دو وظیفه اصلی دارد: کمک به هضم غذا و تولید هورمون‌های کنترل کننده سطح انرژی در بدن.
فهرست مطالب
پانکراس در کجا واقع شده است؟
لوزالمعده یا پانکراس غده بزرگی است که در کنار معده و روده کوچک مستقر شده است. حدود 15 سانتیمتر طول دارد و از سه قسمت سر، تنه و دم تشکیل شده است.
وظیفه پانکراس چیست؟
پانکراس دو وظیفه مهم دارد:
- تولید شیره گوارشی، که از آنزیم‌های قوی ساخته می‌شود. این آنزیم‌ها پس از خوردن غذا وارد روده کوچک شده و به تجزیه و هضم غذاها کمک می‌کنند.
- تولید هورمون‌هایی که سطح گلوکز (قند) خون را کنترل می‌کنند.
این هورمون‌ها در سلول‌های درون‌ریز غده لوزالمعده تولید می‌شوند. این سلول‌ها در خوشه‌های قرار دارند که به آن جزایر لانگرهانس گفته می‌شود. آن‌ها بر سطح گلوکوز خون نظارت دارند و در صورت لزوم به‌طور مستقیم هورمون‌ها را به درون خون آزاد می‌کنند. به‌طور خاص، زمانی که سطح قند (گلوکز) خون افزایش پیدا می‌کند، سلول‌های آن شروع به تولید هورمون انسولین می‌کنند. پس‌ازآن انسولین کمک می‌کند تا بدن سطح قند خون را کاهش دهد. این هورمون باعث می‌شود قند در سلول‌های چربی، عضلات، کبد و دیگر بافت‌های بدن، ذخیره شود تا بدن زمانی که به انرژی نیاز دارد از آن‌ها استفاده نماید. پانکراس بسیار نزدیک به معده است. به‌محض این‌که غذا خورده شود، لوزالمعده آنزیم‌های گوارشی را به درون روده کوچک آزاد می‌کند تا غذا تجزیه و هضم شود. به دنبال هضم مواد غذایی و افزایش قند خون، لوزالمعده برای کمک به ذخیره‌سازی گلوکز (انرژی)، انسولین تولید می‌کند.
لوزالمعده بین وعده‌های غذایی، انسولین تولید نمی‌کند و این باعث می‌شود بدن به‌تدریج انرژی ذخیره شده خود را آزاد نماید. بنابراین سطح گلوکز خون به‌طور پیوسته پایدار باقی می‌ماند تا بدن اطمینان حاصل کند همیشه انرژی موردنیاز خود را در دسترس دارد. این انرژی برای سوخت‌وساز بدن، ورزش و به‌ویژه فعالیت‌های مغز بکار گرفته می‌شود. درنتیجه سطح انرژی بین وعده‌های غذایی کاهش نمی‌یابد و بدن از یک پایداری نسبی برای فعالیت‌های خود برخوردار خواهد شد.
لوزالمعده چه هورمون‌هایی تولید می‌کند؟
مهم‌ترین هورمون پانکراس، انسولین است. انسولین توسط سلول‌های بتا در جزایر لانگرهانس در پاسخ به مصرف غذا تولید می‌شود. سطح گلوکز خون را کاهش می‌دهد و آن را در سلول‌های چربی، عضلات، کبد و سایر بافت‌های بدن، ذخیره می‌کند. گلوکاگون، هورمون مهم دیگر پانکراس است که توسط سلول‌های آلفای جزایر لانگرهانس تولید می‌شود. اثر گلوکاگون برعکس انسولین است، یعنی کمک می‌کند تا انرژی ذخیره شده به درون خون آزاد شود. درنتیجه سطح قند خون را بالا می‌برد. گلوکاگون و انسولین با همکاری متوالی هم کمک می‌کنند تا گلوکز خون به تعادل برسد. هورمون‌های دیگری نیز توسط لوزالمعده تولید می‌شوند، مانند پلی پپتیدهای پانکراسی و سوماتوستاتین. اعتقاد بر این است که این هورمون‌ها در تنظیم، عملکرد و تولید انسولین و گلوکاگون نقش ایفا می‌کنند.
بیماری‌ها و اختلالات پانکراس
ایجاد اختلال در تولید و یا تنظیم هورمون‌های پانکراس، باعث عدم تعادل قند خون می‌شود. در میان همه بیماری‌ها و اختلالات لوزالمعده، شناخته‌شده‌ترین بیماری دیابت است.
- دیابت نوع 1: اگر شما به دیابت نوع 1 مبتلا شوید، بدن شما انسولین را که مسئولیت رسیدگی به تعادل گلوکز است، تولید نمی‌کند. کمبود انسولین باعث طیف وسیعی از عوارض می‌شود، بنابراین افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید برای کنترل گلوکز خود به‌صورت مصنوعی انسولین را از خارج از بدن خود دریافت کنند.
- دیابت نوع 2: دیابت نوع 2 بسیار شایع‌تر از دیابت نوع 1 است. ممکن است در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 به میزان کافی انسولین تولید شود، اما بدن آن‌ها قادر نیست به‌درستی از آن‌ها استفاده کند. علاوه بر آن ممکن است انسولین کافی هم تولید نشود. سبک زندگی، مانند رژیم غذایی و ورزش، نقش عمده‌ای در مدیریت و پیشگیری از دیابت نوع 2 بازی می‌کند.
دیگر بیماری‌ها و اختلالات معمول مرتبط با پانکراس عبارت‌اند از:
- هایپرگلیسمی (افزایش قند خون): این بیماری توسط افزایش سطح گلوکز خون ایجاد می‌شود. ممکن است علت آن تولید بیش‌ازحد هورمون گلوکاگون باشد.
- هیپوگلیسمی (کاهش قند خون): در این بیماری سطح قند خون پایین می‌آید. ممکن است علت آن تولید بیش‌ازحد انسولین باشد.
باوجود این‌که بخش زیادی از سلول‌های پانکراس به سلول‌های برون‌ریز یعنی سلول‌های تولیدکننده شیره گوارشی اختصاص داده شده، اما سلول‌های درون‌ریز آن نقش عمده‌ای در سلامتی کلی انسان بازی می‌کنند. ازآنجاکه این سلول‌ها مسئول تنظیم قند خون می‌باشند، شایع‌ترین بیماری‌های امروزی ازجمله دیابت به همین سلول‌ها مربوط می‌شود.
سرطان پانکراس
به رشد بیش‌ازحد و غیرقابل‌کنترل سلول‌های لوزالمعده، سرطان پانکراس می‌گویند.
انواع سرطان لوزالمعده
سلول‌های برون‌ریز و سلول‌های درون‌ریز پانکراس انواع مختلفی از تومورها را تشکیل می‌دهند. تمایز بین سرطان سلول‌های برون‌ریز و درون‌ریز لوزالمعده مهم است. عوامل خطر و علل ایجاد آن‌ها متفاوت است. علائم و نشانه‌های آن‌ها باهم فرق دارد. همچنین تشخیص، نوع درمان، و چشم‌انداز بیماری میان سرطان سلول‌های برون‌ریز و درون‌ریز متفاوت است.
سرطان سلول‌های برون‌ریز پانکراس
تا حد زیادی سرطان سلول‌های برون‌ریز، رایج‌ترین نوع سرطان لوزالمعده تلقی می‌شوند. اگر گفته شود شخصی سرطان لوزالمعده دارد، به‌احتمال‌زیاد به سرطان برون‌ریز لوزالمعده مبتلا گردیده است.
تومورهای درون‌ریز پانکراس (تومور نورواندوکرین)
تومورهای درون‌ریز پانکراس بسیار نادرند، تقریباً کمتر از 5 درصد از تمام سرطان‌های پانکراس را تشکیل می‌دهد. معمولاً به آن‌ها تومورهای پانکراس نورواندوکراین (NETs) یا تومورهای سلول‌های جزیره می‌گویند. تومورهای نورواندوکراین پانکراس می‌توانند خوش خیم (غیر سرطانی) و یا بدخیم (سرطانی) باشند. ممکن است تومورهای خوش خیم و بدخیم در زیر میکروسکوپ یکسان به نظر برسند. پس همیشه تشخیص سرطانی بودن تومورهای نورواندوکراین آسان نیست. گاهی اوقات بدخیم بود سرطان تنها زمانی معلوم می‌شود که به سایر ارگان‌ها سرایت کرده باشد. انواع بسیار مختلفی از تومورهای نورواندوکراین پانکراس وجود دارد.
تومورهای نورواندوکراین عملکردی (دارای علامت)
حدود نیمی از تومورهای نورواندوکراین پانکراس موادی از خود به درون خون ترشح می‌کنند که باعث ایجاد علائم می‌شود. این نوع تومورها، تومورهای نورواندوکراین عملکردی نامیده می‌شوند. شایع‌ترین تومورهای عملکردی "گاسترینوما" و"انسولینوما" نام دارند. انواع دیگر این نوع تومورها نادر است.
تومورهای نورواندوکراین غیر عملکردی (بدون علامت)
این نوع تومورها به‌اندازه کافی علامت ایجاد نمی‌کنند. این نوع تومورها بدخیم‌تر از تومورهای عملکردی می‌باشند. ازآنجاکه آن‌ها باعث بروز علائم نمی‌شوند، اغلب قبل از آنکه تشخیص داده شوند، بسیار گسترش می‌یابند.
تومورهای کارسینویید
این نوع تومورها در سایر بخش‌های دستگاه گوارش شایع‌تر هستند، اگرچه به‌ندرت در پانکراس نیز دیده می‌شوند. اغلب این تومورها از خود سروتونین (5-HT) و یا پیش ساز آن (5-HTP) را ترشح می‌کنند. درمان و چشم‌انداز تومورهای پانکراس به نوع تومور و مرحله (وسعت) تومور بستگی دارد، اما به‌طورکلی چشم‌انداز این نوع تومورها بهتر از سرطان‌های سلول‌های برون‌ریز پانکراس می‌باشد.
رشد غده‌های خوش خیم و سرطانی در پانکراس
برخی از توده‌های پانکراس خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند، درحالی‌که برخی دیگر (پیش سرطانی) از آن‌ها اگر بدون درمان رها شوند در طول زمان تبدیل به سرطان می‌شوند. با وجود انجام آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن، نسبت به گذشته میزان کشف این توده‌ها بیشتر شده است.
