دیابت نوع دو 2 یا دیابت بزرگسالان: علائم، عوارض و درمان
دیابت نوع دو (که به آن دیابت شیرین نوع دو هم گفته میشود) شایعتر از دیابت نوع یک است. حدود 90 تا 95% از مبتلایان به دیابت را افراد مبتلا به دیابت نوع دو تشکیل میدهند. دیابتهای نوع یک و دو چند تفاوت اساسی با یکدیگر دارند.
مهمترین تفاوت آنها در هورمون انسولین است. بدن افراد مبتلا به دیابت نوع یک اصلاً انسولین تولید نمیکند. اما بدن مبتلایان به دیابت نوع دو هنوز انسولین تولید میکند؛ هرچند که سلولهای عضلات، کبد و بافتهای چربی این افراد توانایی جذب انسولین و تنظیم گلوکز را ندارند، که در نتیجه، بدن برای جبران این مشکل لوزالمعده را مجبور میکند انسولین بیشتری تولید کند. اما در نهایت لوزالمعده توانایی خود در تولید انسولین کافی را از دست داده و در نتیجه سلولها انرژی مورد نیازشان را کسب نمیکنند. حدود ۸ درصد از مردم جهان به دیابت مبتلا هستند که این درصد در ایران به حدود ۱۲الی۱۵درصد می رسد یعنی ۱۰تا۱۲ میلیون ایرانی مبتلا به علائم دیابت یا در استانه ابتلا هستند که یک سوم تا نیمی از آنها از بیماری خود خبر ندارند. شاید به همین دلیل باشد که به آن مرگ خاموش گفته می شود. چرا که دیابت معمولا ۱۰ سال وقت می خواهد تا عوارض خود را نشان دهد یعنی دیابت کودکان و بزرگسالان اغلب باگذشت ۱۰ سال عوارضی چون درگیری چشمی، کلیوی، و زخم پای دیابتی را نشان می دهد. حال جهت پیشگیری از عوارض دیابت راهی جز کنترل قند خون نیست چرا که دیابت قابل درمان نیست ولی قابل کنترل است.
فهرست مطالب
علائم دیابت نوع دو
علائم دیابت نوع 2 به تدریج بروز میکنند (در واقع، آنچنان تدریجی که، گاهی اوقات آنها را نادیده گرفته یا با این بیماری مرتبط نمیدانیم). برخی افراد برای مشکلات دیگری (مثل خستگی یا افزایش ادرار) به پزشک مراجعه میکنند اما در کمال تعجب متوجه میشوند که دیابت نوع 2 دارند. برخی از علائم شایع دیابت نوع 2 عبارتند از:
- خستگی
- تشنگی شدید
- تکرر ادرار
- گرسنگی شدید
- کاهش وزن
- عفونت
- دیر خوب شدن زخمها
- تاری دید
علت دیابت نوع دو
دیابت نوع دو به دلایل مختلفی بروز میکند، که مهمترین آنها ژنتیک و سبک زندگی هستند.
ژنتیک در ابتلا به دیابت نوع دو نقش دارد
دیابت نوع دو میتواند ارثی باشد، البته این به این معنی نیست که اگر پدر یا مادرتان دیابت نوع دو دارند (یا داشتهاند)، شما هم قطعاً به این بیماری دچار میشوید؛ بلکه، به این معنی است که شما در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به این بیماری قرار دارید.
سبک زندگی نیز بسیار مهم است
هرچند ژنها در بروز دیابت نوع دو نقش دارند، اما نباید از نقش مهم عادات سبک زندگی نیز غافل شد. برای مثال، کسانی که دارای یک موتاسیون ژنتیکی هستند که آنها را مستعد ابتلا به دیابت نوع دو میسازد اما به خوبی از بدنشان مراقبت میکنند، دچار دیابت نمیشوند. عادات سبک زندگی که در بروز دیابت نوع دو تأثیر دارند عبارتند از:
- بیتحرکی
- عادات تغذیهای ناسالم
- اضافه وزن/چاقی مفرط
عوامل خطرزای نوع دو
عوامل خطرزای دیابت نوع دو عبارتند از:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانوادهتان به این بیماری مبتلا است (یا بوده) شما در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به آن قرار دارید.
- نژاد: احتمال ابتلای برخی اعضای برخی گروههای نژادی به دیابت نوع دو بیشتر است، از جمله آفریقایی- آمریکاییها، اسپانیولی- آمریکاییها، بومیان آمریکا و آسیایی- آمریکاییها.
- سن: هر چه سن بالاتر باشد، خطر ابتلا به دیابت نوع دو بیشتر است. تأثیر سن بر امکان ابتلا به این بیماری در 45 سالگی شروع به افزایش میکند و بعد از 65 سالگی خطر ابتلا به صورت نمایی افزایش مییابد.
- دیابت بارداری: ابتلا به دیابت در دوران بارداری، خطر ابتلا به دیابت نوع دو در آینده را افزایش میدهد.
- سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS): وجود سندرم تخمدان پلیکیستیک نیز خطر ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش میدهد زیرا این عارضه به مقاومت انسولین ارتباط دارد.
عوارض دیابت نوع دو
در صورتی که مبتلایان به دیابت نوع دو برای کنترل سطح گلوکز خونشان جداً تلاش نکنند، دچار یک سری عوارض کوتاه و بلند مدت خواهند شد.
عوارض کوتاه مدت دیابت
هیپوگلیسیمی
هیپوگلیسیمی، عبارت است از کاهش گلوکز (قند) خون.
سندروم هیپراسمولار غیرکتوزی هیپرگلیسمیک (HHNS)
این سندرم بسیار نادر است، با این حال باید نسبت به آگاه باشید تا در صورت وقوع بتوانید آن را مدیریت کنید. HHNS وضعیتی است که در آن سطح قند خون بسیار بالا میرود، و در صورت درمان نشدن، میتواند باعث مرگ بیمار شود.
عوارض بلند مدت
شما میتوانید با نگهداشتن قند خونتان در یک سطح سالم از طریق رعایت یک رژیم غذایی مناسب، فعالیت جسمانی و مصرف داروها از عوارض بلند مدت دیابت در امان بمانید.
- چشمها: اگر سطح قند خون به مدت طولانی بالاتر از حد مجاز باشد، چشمها دچار آب مروارید و/یا رتینوپاتی میشوند، که هر میتوانند باعث نابینایی شوند.
- کلیهها: درمان نشدن بیماری کلیوی ناشی از دیابت (که به آن نفروپاتی دیابتی نیز گفته میشود) منجر به نقص عملکرد کلیهها، نیاز به دیالیز و/یا پیوند کلیه میشود.
- اعصاب: به آسیب عصبی ناشی از دیابت، نوروپاتی دیابتی نیز گفته میشود. اعصاب به وسیله رگهای خونی ریز تغذیه میشوند، بنابراین اگر رگهای خونی آسیب ببینند، در نهایت اعصاب نیز آسیب میبینند.
عوارض ماکروواسکولار: قلب، مغز و رگهای خونی
همچنین، دیابت نوع دو میتواند بر روی رگهای خونی نیز تأثیر گذاشته و باعث ایجاد پلاک در رگها و احتمالاً بروز حمله قلبی، سکته مغزی یا انسداد رگهای پا (بیماری عروق محیطی) شود.
درمان دیابت نوع دو
اگر تشخیص داده شده که دیابت دارید، پزشکتان میتواند مشکلتان را به طور مفصل برایتان توضیح داده و به شما کمک کند تا گزینههای درمان دیابت نوع دو موجود را بهتر بشناسید.
او همچنین شرایطتان را به دقت تحت نظر خواهد داشت تا بتواند هرگونه مشکلی که برای سلامتتان پیش میآید را شناسایی کند. اگر مشکلی وجود داشته باشد، به یک بیمارستان ارجاع داده میشوید تا تحت نظر یک تیم مراقبت دیابت قرار بگیرید.
تغییر عادات سبک زندگی
اگر تشخیص داده شد که دیابت نوع دو دارید، یا اگر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید، در قدم اول باید نگاهی به سبک زندگی و رژیم غذاییتان بیندازید، و در صورت لزوم در آنها تغییراتی ایجاد کنید. سه موردی که باید به دقت مراقب آنها باشید عبارتند از:
- رژیم غذایی
- وزن
- سطح فعالیت جسمانی
شما میتوانید با تغذیه سالم، کاهش وزن (اگر اضافه وزن دارید) و ورزش مرتب، بدون نیاز به هرگونه درمان دیگری، سطح قند خونتان را در یک حد ایمن و سالم نگهدارید.
رژیم غذایی برای دیابت نوع دو
افزایش مقدار فیبر در رژیم غذایی دیابت و کاهش مصرف چربی، خصوصاً چربیهای اشباع شده، به شما کمک میکند تا از دیابت نوع دو پیشگیری کرده، و اگر هم به این بیماری مبتلا هستید آن را کنترل کنید. شما باید:
- مصرف خوراکیهای پرفیبر مثل نان غلات کامل و غلات صبحانه، انواع لوبیا و عدس، و میوهها و سبزیجات را افزایش دهید.
- غذاهای دارای چربی پایینتر را انتخاب و مصرف کنید (به جای کره، روغن کرمانشاهی و روغن نارگیل از پَخشینههای کم چربی و روغن گیاهی استفاده کنید).
- شیر خامه گرفته و نیمه خامه گرفته، و ماستهای کمچرب مصرف کنید.
- به جای گوشتهای چرب یا فرآوری شده مثل انواع سوسیس و همبرگر، ماهی و گوشتهای بدون چربی بخورید.
- به جای سرخ یا کباب کردن غذاها آنها را بپزید، آبپز کرده یا بخارپز کنید.
- از خوراکیهای پرچرب مثل مایونز، چیپس، پفک، شیرینیها، نانهای خامهای و سمبوسه پرهیز کنید.
- به جای کیک، بیسکوئیت، آجیلهای سرخ شده و چیپس، از میوهها، آجیلهای بدون نمک و ماست کمچرب به عنوان میان وعده استفاده کنید.
وزن
اگر اضافه وزن دارید یا دچار چاقی مفرط هستید (شاخص توده بدنی معادل 30 یا بالاتر دارید)، باید از طریق کاهش تدریجی مصرف کالری و افزایش فعالیت جسمانیتان، وزن کم کنید.
فعالیت جسمانی
داشتن فعالیت جسمانی نقش بسیار مهمی در جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع دو دارد.
داروهای دیابت نوع دو
معمولاً دیابت نوع دو در طول زمان بدتر میشود. انجام تغییرات در سبک زندگی، مثلاً تعدیل رژیم غذایی و ورزش و فعالیت بیشتر، در ابتدا به شما کمک میکند تا سطح قند خونتان را کنترل کنید، اما این تغییرات برای دراز مدت کافی نیستند.
بالاخره نیاز پیدا خواهید کرد که برای کنترل قند خونتان از داروها کمک بگیرید. در ابتدا، این داروها به شکل قرص هستند و گاهی اوقات نیاز است که چند نوع قرص مصرف شود. این داروها در مراحل بعد، انسولین و سایر داروهای تزریقی را نیز شامل میشوند.
متفورمین
معمولاً، اولین دارویی است که برای دیابت نوع دو مصرف میشود. این دارو مقدار گلوکزی که کبد در جریان خون آزاد میکند را کاهش داده و همچنین باعث میشود که سلولها بیشتر به انسولین پاسخ بدهند.
متفورمین برای بزرگسالانی توصیه میشود که در معرض خطر بالای ابتلا به دیابت نوع دو قرار داشته و علیرغم انجام تغییرات لازم در سبک زندگیشان، قند خونشان همچنان در حال رفتن به سوی دیابت نوع دو است.
سولفونیل اورهها
سولفونیل اورهها مقدار انسولین تولید شده توسط لوزالمعده را کاهش میدهند. موارد زیر نمونههایی از سولفونیل اورهها هستند:
- گلیبن کلامید
- گلیکلازید
- گلیمپیرید
- گلیپیزید
- گلیکوئیدون
گلیتازونها (تیازولیدیندیونها، TZDها)
داروهای تیازولیدیندیون (پیوگلیتازون) سلولهای بدن را نسبت به انسولین حساستر میسازند، تا به این ترتیب گلوکز بیشتری از خون جذب شود.
این داروها، معمولاً در کنار متفورمین یا سولفونیل اورهها و یا هر دو استفاده میشوند.
گلیپتینها (بازدارندههای DPP-4)
گلیپتینها از تجزیه یک هورمون طبیعی به نام GLP-1 جلوگیری میکنند.
آگونیستهای GLP-1
اکسناتید یک آگونیست GLP-1 است؛ یک داروی قابل تزریق که عملکردی مشابه هورمون طبیعی GLP-1 دارد.
آکاربوز
آکاربوز به افزایش بیش از حد قند خون بعد از خوردن غذا کمک میکند. این دارو میزان تجزیه کربوهیدراتها و تبدیل آنها به قند توسط دستگاه هاضمه را کاهش میدهد.
ناتگلیناید و رپاگلیناید
ناتگلیناید و رپاگلیناید محرک آزادسازی انسولین توسط لوزالمعده هستند. این داروها به طور معمول مورد استفاده قرار نمیگیرند، اما برای کسانی که وعدههای غذایشان را طبق برنامه زمانی منظمی نمیخورند، گزینه مناسبی هستند.